سلولیت

دکتر عطا انصاری

دو نوع سلولیت وجود دارد، اول سلولیت مربوط به زیبایی و دوم سلولیت عفونی که بر اثر ورود باکتری ها در زیر پوست که زخم یا بریدگی داشته تولید می شود. در این صورت یک بیماری خطرناک به شمار می رود و باید سریع در بیمارستان درمان شود. در این مقاله به سلولیت مربوط به زیبایی می پردازیم.

سلولیت چیست؟

سلولیت در نتیجه تخریب ساختمانی نسوج زیر پوست که چربی های زیر اپیدرم را تشکیل می دهند به وجود می آید و به پوست حالتی نازیبا شبیه پوست پرتقال می دهد و بیشتر در ناحیه پشت ران و باسن دیده می شود. تقریباً همه افراد مبتلا زنان هستند و از 10 نفر نه نفر در طول زندگی به آن دچار می شوند و مردها از هر 50 نفر یک نفر دچار می شود.

این مسئله از نظر پزشکان یک تغییر فیزیولوژیکی طبیعی حساب می شود. موقع به وجود آمدن سلولیت مشخص نیست و در همه افراد هم یکسان نیست و بستگی به عوامل مختلف دارد که توضیح خواهیم داد.

درمان کامل در صورتی که سلولیت خیلی کم باشد صورت پذیر است وگرنه درمان کامل برای سلولیت وجود ندارد ولی امکاناتی هست که برای بعضی اشخاص ظاهر سلولیت آنها را بهتر کرد ولی باید دانست که اثر درمان موقتی است و باید مرتباً تکرار شود تا در دراز مدت وضع پوست بهتر شود.

سلولیت چگونه تولید می شود؟

علل واقعی تولید سلولیت هنوز به دقت مشخص نیست و عوامل مختلفی در آن دخالت دارند و فرضیه های مختلفی هم برای آن هست که ممکن است یک عکس العمل انفلاماسیون در تولید آن موثر باشد. هم چنین مشاهده شده که هورمون های جنسی زنانه، ارثی بودن، ورزش و نوع تغذیه در تولید آن موثرند. سلولیت باعث تغییر ساختمانی نسج چربی در زیر پوست در مناطق مخصوصی می شود. چربی هایی که در قسمت های عمیق تر هستند را می شود توسط لیپوساکشن خارج کرد و اثری در تولید سلولیت ندارند. سلول هایی که ذخیره چربی در آنها وجود دارد چربی در اتاقک هایی جمع می شوند و مابین آنها دیواره ای از نسج نرم هست که قابل ارتجاع است و پوست به عنوان سقف این اتاقک هاست، وقتی سلولیت وجود دارد این سلول ها بیشتر شده و آب بیشتری در آنها جمع می شود، در نتیجه این اتاقک ها متورم شده و دیواره بین آنها تغییر شکل داده باد می کند و به طرف پوست فشار وارد می کند و به آن شکل پوست پرتقال می دهد.

عوارضی که ممکن است تولید کند

با این که سلولیت فقط یک مشکل زیبایی است ولی می تواند تولید نوعی ناراحتی فیزیکی هم بکند و حتی باعث درد هم بشود. با گذشت زمان سلولیت تقویت شده و دیواره ها مستحکم تر می شوند و بر روی گیرنده های عصبی فشار وارد کرده و باعث حساسیت زیاد مناطق دچار شده می شوند و در نزد بعضی زنان تماس و دست زدن و حتی تماس لباس با پوست باعث احساس ناراحتی و درد می شود و بالاخره یک سلولیت قدیمی می تواند تولید اشکالاتی در جریان گردش لنف کرده و از خروج مواد دفعی سلول های آن منطقه موانعی ایجاد کند.

علائم سلولیت

ـ جمع شدن چربی در زیر پوست که به آن شکل پوست پرتقال می دهد، معمولاً سلولیت در قسمت پشت ران و باسن، روی شکم، گردن، بالای بازوها و قسمت داخلی زانوها دیده می شوند.

ـ در مناطق تولید شده احساس سنگینی و کشیده شدن پوست وجود دارد.

ـ حساس بودن به تماس و فشار مثلاً هنگام ماساژ.

ـ گاهی احساس کرامپ در ساق پا.

چه کسانی ممکن است دچار شوند

زنان بیشتر دچار می شوند، هورمون های زنانه، استروژن ها و پرولاکتین (در هنگام بارداری) به تولید سلولیت کمک می کنند.

بلوغ، بارداری، شیر دادن، قاعدگی و درمان با استروژن ها اغلب عامل شروع آن هستند. این هورمون ها باعث جمع شدن چربی شده و نرمی نسج هم بند را کم می کنند در نتیجه بدن زنان آمادگی بیشتری برای سلولیت دارد، زیرا دو برابر مردان سلول های جمع کننده چربی دارند. یادآوری می کنم که پوست مردها کلفت تر و سلول های چربی کوچک تر و فشرده تر هستند.

زنان مخصوصاً مادرها پوست شان آمادگی بیشتری برای دچار شدن دارد بنابراین امکان مبتلا شدن آنها هم بیشتر است.

زنان نژاد قفقازی منجمله ایرانی ها به علت نامعلوم بیشتر دچار سلولیت می شوند تا زنان نژاد زرد و سیاه.

عواملی که به ابتلا کمک می کند

ـ تغذیه: مصرف بی رویه نمک، غذاهای سرشار از مواد قندی، چربی و کمبود فیبرهای غذایی به مبتلا شدن کمک می کنند.

ـ کمبود یا عدم حرکات بدنی و ورزش و گوشه نشینی به شدت گرفتن بیماری کمک می کند. عضلات ساق پا مانند پمپ کمک به بالا رفتن خون می کند. عضلات لاغر و کار نکرده ساق پا باعث کندی گردش خون در ساق پا می شود.

مصرف دخانیات: نیکوتین باعث بدی گردش خون در مویرگ ها و کمبود اکسیژن در نسوج می شود.

مصرف داروهای ضدبارداری از راه دهان و بعضی از داروها مانند استروژن ها، داروی های ضد حساسیت (آنتی هیستامینک) و کورتیکوستروئیدها می توانند باعث ایجاد سلولیت بشوند. اگر لازم است که از این داروها استفاده کنید با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.

و بالاخره استرس: باید اضافه کرد که تولید بیماری ربطی به لاغری و چاقی خانم ها ندارد ولی در نزد خانم های چاق بیشتر دیده می شود.

پیشگیری

معمولاً امکان پیشگیری وجود ندارد، عوامل ارثی و بیولوژیکی نقش مهمی در تولید آن دارند ورزش و تغذیه سالم به گردش بهتر خون و تونوس پوست کمک می کند.

درمان

هنوز درمانی برای از بین بردن سلولیت وجود ندارد و متخصصان چند برنامه توام را پیشنهاد می کنند که شاید اثر مثبتی در درمان داشته باشد مانند تغییر در اغذیه و ورزش و حرکات بدنی که از اولین توصیه هاست.

یک سری محصولات ضد سلولیت (که اکثراً گرانقیمت هم هستند) به صورت کرم ها، ژل ها، ماساژ با دستگاه های مختلف، درمان با لیزر، امواج رادیویی، اولتراسون، تزریق بعضی مواد در زیر پوست یا کمی عمیق تر و حتی جراحی، در بازار عرضه می شوند که باعث بهتر شدن وضع پوست به طور موقت می شوند. وقتی مسئله زیبایی خانم ها مطرح است بازار این درمان ها خیلی داغ است. بهتر است بدانید که:

ـ از متدهایی که در بازار عرضه می شود هیچ کدام نمی تواند سلولیت را از بین ببرد.

ـ با بهترین درمان ها یک بهبودی ظاهری موقت دیده می شود.

ـ بعضی از اشخاص بهتر به درمان جواب می دهند تا دیگران بنابراین خیلی مشکل است که درباره قابلیت درمان اظهارنظر کرد و بعضی هم مطلقاً به درمان جواب نمی دهند.

ـ مدت کوتاهی پس از درمان سلولیت به حالت اولیه برمی گردد بنابراین درمان ها باید به مدت طولانی انجام گیرد.

ـ هنوز از نظر علمی مفید بودن درمان ها ثابت نشده و مطالعات در حال انجام است.

ـ درمان های با امواج لیزر و تزریق زیر پوستی می تواند عوارض بسیار بدی داشته باشد که برطرف کردن آن به سادگی امکان پذیر نباشد مانند تغییر رنگ پوست که قهوه ای می شود و یا جای زخم باقی می گذارد. بهتر است که با یک پزشک یا متخصص پوست که در قسمت زیبایی فعالیت دارد یا یک جراح پلاستیک مشورت شود.

ـ تغذیه: همان طور که گفته شد باید از غذاهای شور و مصرف زیاد نمک پرهیز کرد و به اندازه کافی آب نوشید.

ـ ورزش: ورزش برای سلامتی بدن وگردش خون و تقویت عضلات بسیار مفید است ولی ورزش یک موضع مخصوص مثل ران و باسن تاثیری در درمان سلولیت ندارد.

ـ درمان با امواج و ماساژ عمیق: درمان با دستگاه های امواج مادون قرمز و امواج رادیویی و لیزر بر روی پوست و ماساژهای عمیق باید حداقل 6 سانس یا بار در هفته یا 15 روز انجام شود و هر بار حدود 200 دلار در کبک خرج دارد. بهبودی وضع پوست چند هفته تا سه ماه طول می کشد.

ـ کرم و ژل: کرم و ژل های ضد سلولیت معمولاً مخلوطی از تئوفیلین، آمینو فیلین، کافئین و یا مخلوطی از عصاره چند گیاه است که معمولاً زیاد مفید نیستند.

ـ Mesotherapie : تزریق مقدار کمی دارو و در داخل پوست در قسمت مورد نظر است این داروها می توانند شامل آمینوفیلین، هورمون ها، آنزیم ها، عصاره گیاهان، ویتامین ها و مواد معدنی باشند. هیچ گونه مطالعه کلینیکی قابل قبول در این مورد دیده نشده و امکان آثار ناخواسته زیاد است مانند درد، قرمزی پوست و نکروز که می تواند روی پوست جا بگذارد.

جراحی پلاستیک: جهت کشیدن پوست انجام می شود و یک قسمت از سلولیت برداشته می شود ولی باید دانست که جای عمل جراحی بر روی عضو جراحی شده باقی می ماند.

اخیراً نوعی میکرولیپوساکشن به کار می رود که ظاهر پوست را بهتر می کند.

طب مکمل

Cellasene مخلوط گیاهی است که بی اثر است و توصیه نمی شود.


* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.

[email protected]

* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

سیروز

دکتر عطا انصاری

سیروز به التهاب شدید کبد می گویند. سیروز باعث می شود به تدریج نسوج سالم کبد تبدیل به گره (ندول) و یا نسوج فیبری شود (فیبروز کبدی) و کم کم از فعالیت های کبدی جلوگیری کند. سیروز یک بیماری خطرناک و پیشرونده است و در اغلب موارد بر اثر صدمات مزمن وارد شده به کبد بر اثر مصرف شدید الکل و یا عفونت بر اثر ویروس هپاتیت B یا C تولید می شود.

این انفلاماسیون یا این صدمات وارده مقاوم هستند، برای مدت های طولانی هیچ سیمپتومی ندارند یا سیمپتوم ها خیلی ضعیف هستند و صدمات وارده غیرقابل برگشت و تخریب کننده سلول های کبدی هستند. سیروز کبدی مرحله پیشرفته بعضی از بیماری های مزمن کبد است.

در کشور فرانسه به نظر می رسد که از هر یک میلیون نفر بین دو هزار تا سه هزار و سیصد نفر (2 تا 3 درصد) مبتلا به سیروز هستند و به طور کلی حدود هفتصد هزار نفر مبتلا هستند و سالیانه ده تا پانزده هزار نفر از این بیماری می میرند.

آمار جهانی این بیماری مشخص نیست ولی به نظر می رسد که تعداد افراد مبتلا در آمریکای شمالی و کشورهای صنعتی معادل فرانسه باشد. در کانادا آمار اپیدمیولوژیک دقیقی نداریم ولی می دانیم که حدود 2600 نفر در سال از این بیماری می میرند. تعداد مبتلایان در آفریقا و آسیا بیشتر است زیرا هپاتیت های B و C شیوع بیشتری دارد و به خوبی هم درمان نمی شوند.

تشخیص بیماری معمولاً در بین سنین 50 تا 55 سالگی داده می شود.

سیمپتوم های سیروز

معمولاً پس از این که سیروز به اندازه کافی پیشرفت کرد سیمپتوم های زیر دیده می شوند:

ـ خستگی شدید، بی اشتهایی و لاغر شدن از علائم اولیه بیماری هستند.

ـ تهوع و اسهال

ـ زیاد شدن حجم شکم و جمع شدن مایع در آن

ـ جمع شدن مایع در ساق پا و تولید تورم

ـ خونریزی گوارشی بر اثر فشار خون پورتال به صورت استفراغ خون یا وجود خون در مدفوع سیاه رنگ این مسئله یک اورژانس پزشکی است و باید بلافاصله بیمار در بیمارستان بستری و تحت درمان قرار بگیرد.

ـ اکی موز (ecchymoses) (لکه های آبی رنگ) با خونریزی هایی در صورت

ـ خارش

ـ یرقان که می تواند به سیمپتوم های قبلی اضافه شود.

برای قاطعیت تشخیص یک بیوپسی از کبد باید انجام شود تا صدمات فیبروزی کبد را بشود دید

چه کسانی در خطر ابتلا هستند

چون علل مختلفی برای مبتلا شدن هست افراد در خطر در گروه های مختلفی قرار می گیرند:

مردان بالای 50 سال معمولاً بیشتر در خطر آلوده شدن به هپاتیت Cمزمن و سیروز الکلی هستند. افراد مبتلا به سندروم متابولیک، اضافه وزن یا چاقی شدید، مقاوم به انسولین یا دیابت نوع 2، فشار خون بالا، هایپرلیپیدمی (چربی خون بالا) در خطر دچار شدن به کبد چرب غیر الکلی هستند.

چه عواملی باعث می شود در خطر ابتلا قرار بگیریم

عوامل مختلفی باعث تولید یا همراهی با تولید بیماری هستند مخصوصاً:

مصرف الکل مزمن و زیاد، عامل اصلی ابتلا به سیروز است و عوامل دیگری هم در نزد این افراد وارد بازی می شوند که باعث تولید بیماری می شود. 10 تا 15 درصد افراد الکلی دچار یک بیماری هپاتیت هستند. آلوده شدن به عفونت توسط ویروس هپاتیت B و C نیز از عوامل خطر بزرگ بیماری سیروز کبدی هستند.

پیشگیری

برای پیشگیری از سیروز باید از چند عامل تولید ریسک اجتناب کرد مثل:

ـ محدود کردن مصرف الکل 2 گیلاس در روز برای زنان (کمتر از 30 گرم در روز) و 3 گیلاس برای مردان (کمتر از 40 گرم در روز)

ـ پیشگیری از آلوده شدن به ویروس هپاتیت B با واکسن و درمان های پزشکی لازمه در صورت آلوده شدن تصادفی

ـ استفاده از سرنگ و سایر وسائل یکبار مصرف و استفاده از کاندوم و محافظت از آلوده شدن به بیماری های مقاربتی و هپاتیت های ویروس B و C

چند راهنمایی

وقتی که سیروز تشخیص داده شد بعضی راهنمایی های غذایی، بهداشتی مشکلات تولید شونده را محدود و یا پیشرفت بیماری را آهسته تر می کند.

ـ برای کم کردن خطر عفونت ها اهمیت زیادی باید به بهداشت دهان و دندان و پوست داده شود.

ـ قطع مصرف الکل اگر هنوز مصرف می شود.

ـ استفاده از تغذیه متعادل و کم نمک

ـ در صورت داشتن اضافه وزن از دست دادن آن توصیه می شود هم چنین پایین آوردن میزان قند و چربی خون در صورت لزوم

ـ انجام ورزش مرتب و متعادل تشویق می شود.

درمان های دارویی سیروز

سیروز یک بیماری غیرقابل بازگشت است و به غیر از پیوند کبد هیچ داروی واقعاً موثری برای آن وجود ندارد.

باید علت تولید بیماری را درمان و فاکتورهای پیشرفت بیماری را محدود کرد.

اگر بیماری سیروز بر اثر الکلیسم است حتماً باید مصرف الکل قطع شود.

اگر سیروز همراه سندروم متابولیک است باید وزن اضافی را کم کرد و دیابت با درمان تحت کنترل پزشکی را انجام داد و میزان چربی در خون را هم کم کرد.

در بیماری های هپاتیت ویروسی درمان های ضد ویروس باید انجام شود و به طور کلی مسئولان بهداشت اهمیت موارد زیر را تأکید می کنند:

ـ مشکلاتی که سیروز تولید می کند باید پیشگیری و درمان شود مثل خونریزی گوارشی، عفونت های باکتریایی، کارسینوم هپاتوسلولر...

واکسیناسیون برای هپاتیت A ، هپاتیت B ، گریپ، نیوموکوک

دقت دقیق در بهداشت دهان و دندان و تغذیه متعادل

تغییر دادن روش زندگی

پس از تشخیص بیماری سیروز باید به سرعت عواملی را که باعث بیماری و یا کمک به بیماری شده اند را کنار گذاشت و بسیار مهم است که بیمار مصرف الکل را قطع کند حتی اگر الکل عامل بیماری نباشد. راه هایی برای کمک به معتادان به الکل وجود دارد مثل کلینیک ترک اعتیاد، درمان های دارویی، گروه های کمک کننده.

مصرف دخانیات نیز باید قطع شود، زیرا باعث شدت بیماری می شود.

قطع مصرف مواد مخدر و داروهایی که دارای آثار سمی بر روی کبد هستند همین طور داروهایی که باید توسط کبد متابولیزه بشوند (از پزشک یا داروساز بپرسید).

در صورت وجود Ascite (جمع شدن مایع در حفره شکمی) پزشک می تواند داروهای مدر برای خارج کردن آب اضافی و رژیم غذایی کم نمک تجویز کند و یا در صورت لزوم پوتکسیون یعنی خروج مایع گاهی لازم می شود.

اگر سیروز همراه با هپاتیت مزمن است باید حتماً هپاتیت را هم درمان کرد. درمان با داروهای ضد ویروس مثل Interféron و یا Lamivudine برای سیروز تولید شده توسط هپاتیت B.

اگر سیروز بر اثر هپاتیت C تولید شده درمان باa Interféron همراه با Ribavirine انجام می شود این درمان ها حدود 50 درصد از بیماران را درمان می کنند. داروهای موثرتری برای درمان هپاتیت C در حال تولید هستند.

اگر بیماری های اتوایمیون فعال هم وجود داشته باشد درمان با کورتیکوئیدها و یا داروهای ضعیف کننده دستگاه دفاعی بدن به سرعت انجام می شود.

پیوند کبد

اگر سیروز خیلی پیشرفته و زندگی بیمار در خطر باشد تنها درمانی که امروزه وجود دارد پیوند کبد است. این عمل جراحی خطرناک است و مدت پیدا کردن کبد برای پیوند در آمریکای شمالی یک تا دو سال است.

طب مکمل

مطلب مهم: بیماری های سیروز و هپاتیت های مزمن از بیماری های خطرناک هستند که احتیاج به درمان های پزشکی اورژانس و طولانی دارند. باید در نظر داشت که بعضی از محصولات طبیعی می توانند آثار ناخواسته بر روی کبد صدمه دیده داشته باشند بنابراین بسیار مهم است که قبل از شروع درمان های طبیعی یا مکمل درباره آن مطالعه و با پزشک مشورت کرد.

ـ کورکومین: چندین مطالعه نشان داده که کورکومین (از زردچوبه می آید) دارای آثار مفید برای کبد است و از جمع شدن اسیدهای چرب در داخل سلول های کبدی جلوگیری می کند. کورکومین به طور سنتی برای درمان بیماری های کبدی به کار می رود و چندین مطالعه نشان داده که دارای آثار آنتی انفلاماتوار، آنتی اکسیدان، آنتی میکروبین و آنتی تومورال است. به نظر می رسد که کورکومین از دچار شدن هپاتیک بر اثر الکل، زیادی آهن و بعضی مسمومیت ها جلوگیری می کند. همین طور آثار مفید بر روی صدمات وارد شده بر کبد بر اثر سیروز دارد ولی به علت نبودن مطالعات نمی توان مقدار دارویی را تعیین کرد.

ـ Silymarine : اگر بیماری های مزمن کبدی بر اثر الکل، سندروم متابولیک، عوارض بعضی از داروها یا مواد مخدر باشد شیره Silymarine دارای آثار محافظت کننده و آنتی اکسیدان می باشد و اثر مثبت روی احیا کردن و حفاظت از سلول های کبدی دارد. چندین مطالعه کلینیکی نشان داده که استفاده طولانی از آن باعث می شود که زندگی طولانی تری به بیمارانی که از سیروز کبدی بر اثر الکل رنج می برند، هدیه کند.

ـ Panaxnotoginseng : یک گیاه دارویی کره ای است که آثار موثر آن invitro و در چند مطالعه کوچک کلینیکی در آسیا روی فعالیت های کبدی و سیروز نشان داده شده است.




مشکلات گوارشی بر اثر کم کاری

دکتر عطا انصاری

مشکلات گوارشی یعنی که هیچ زخم و یا صدمه ی دیگری مثل غده در لوله گوارشی وجود ندارد، ولی دستگاه گوارشی به خوبی کار و فعالیت های خودش را انجام نمی دهد.

این مشکلات چندین نوع دارد. اگر در معده باشد، شخص دچار بی اشتهایی، حالت تهوع، سوزش معده و بادگلو کردن می شود و در معده احساس سنگینی می کند که به آن سوءهاضمه می گویند. اگر این مشکلات هضمی در روده باشد، وجود گاز در روده ها و احساس سنگینی از مشکلات رایج آن است.

سوءهاضمه همراه با احساس سنگینی معده یا احساس پس از پرخوری همراه با بادگلو کردن، و یا درد در بالای ناف که در هنگام غذا خوردن یا پس از آن پیش می آید. این مشکل در بین 25 تا 40 درصد افراد بالغ دیده می شود. گازهای روده که به صورت باد از انسان خارج می شود، کاملا طبیعی است و در همه افراد وجود دارد که بین 6 تا 20 بار در روز اتفاق می افتد و حجم آن بین 300 میلی لیتر تا یک لیتر در روز است.

علل

اولین دلیل خوب کار نکردن دستگاه گوارش بدی تغذیه یا پرخوری است. همچنین در بعضی افراد خوردن غذاهای چرب، شیرین یا ادویه دار یا نوشیدن نوشابه های گازدار، قهوه یا الکل باعث تحریک دستگاه گوارش شده و ایجاد درد می کند. یک غذای خیلی سنگین و چرب هم می تواند باعث یک مشکل گوارشی بشود و کریز کبدی (بحران کبدی) تولید کند که به زبان عوام گفته می شود که غذا هضم نمی شود.

مشکلات گوارشی انواع مختلفی دارد:

* احساس سنگینی و پر بودن معده که بر اثر پرخوری زیاد و یا خوردن غذاهای خیلی چرب به وجود می آید و باعث آهسته شدن هضم غذا می شود.

*سوزش معده

*سوزش زیر جناغ سینه که علامت اصلی ریفلاکس گاسترو ازوفاژین یعنی بازگشت مواد اسیدی معده به مری می باشد.

دردهای شکمی که مدتی پس از غذا خوردن به وجود می آید، می تواند بر اثر عوامل زیر باشد:

ـ درد بلافاصله پس از غذا خوردن بر اثر پرخوری زیاد

ـ اگر درد مدتی پس از غذا خوردن تولید شود باید دنبال زخم یا زخم هایی در معده و اثنی عشر گشت.

بادگلو کردن پس از صرف غذا طبیعی است که معمولا به علت خروج هوای موجود در قسمت بالای معده و یا بر اثر بلع هوا با غذا، نوشیدن سریع مایعات یا نوشیدن با نی، جویدن آدامس و بالاخره مصرف نوشیدنی های گازدار که مقدار زیادی گاز کربنیک وارد معده می کند، تولید می شود.

مقدار زیادی هوا در معده می تواند بر اثر سکسکه هم تولید شود.

فراموش نشود که بادگلو کردن می تواند بر اثر صدمات وارد شده به مخاط معده یا مری هم باشد که به آنها ازوفاژیت ـ گاستریت یا زخم معده می گوییم. اگر بادگلوکردن تکراری باشد باید شخص حتما توسط پزشک متخصص آندوسکپی شود.

گازهای روده که به صورت باد خارج می شوند طبیعی است و بیشترین علت تولید آن عبارتند از:

ـ بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن یا نوشیدن. اگر این هوا با بادگلو خارج نشود، همراه مواد غذایی مسیرش را طی می کند.

ـ نوع غذا یا نوشیدنی ـ بعضی از غذاها سرشار از هیدرات دو کربن هستند مثل نخود، دانه های نشاسته دار، میوه هایی مانند سیب که پس از تخمیر بیش از سایر خوردنی ها تولید گاز می کنند.

ـ تأخیر عبور مواد دفعی در روده که باعث می شود مواد تخمیر شده در مدت طولانی تری در روده بماند و باعث تولید سندروم روده ملتهب شود.

به ندرت ممکن است که گاز سیمپتوم بیماری های مخاطی روده مانند بیماری های انفلاماتوار(التهابی) مثل بیماری Crohn ، بیماری سلیاک و یا عدم تحمل غذایی مثل لاکتوز بشود.

نفخ تولید شده بر اثر وجود گاز در روده باعث اتساع روده می شود و علل مختلفی دارد مثل روده ملتهب، یبوست، آثار ناخواسته ثانویه داروها یا مکمل های غذایی مخصوصا لبنیاتی.

بعد از 50 سالگی اگر نفخ شدید وجود دارد و یا فرم تخلیه شخص عوض شده حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد و یک کولونوسکپی لازم است تا علت آن مشخص شود و اینکه آیا بیماری مخاطی روده بزرگ و روده ملتهب وجود دارد یا نه؟

صداهای معده و درد در جناغ سینه معمولا بر اثر ریفلاکس گاسترو ازوفاژین است. دردهای شکمی می توانند بر اثر پرخوری باشد، ولی باید با گاستروسکوپی یا رادیوگرافی تشخیص داده شود که آیا در مخاط معده و دوازدهه زخم وجود دارد یا نه، در این حالت درد مدتی پس از خوردن غذا تولید می شود.

علل دیگری که باعث مشکلات هضمی می شوند

اگر علایم بیماری به طور ناگهانی همراه با بدحالی عمومی باشد، اول از همه باید به عفونت معده روده ای (گاسترو انتستینال) یا مسمومیت غذایی توجه داشت که به آن گاسترو آتریت هم می گوییم. حالت تهوع، استفراغ و اسهال از علائمی هستند که زیاد دیده می شوند که اگر طولانی شود باید حتما با متخصص مشورت شود تا علت بیماری شناخته و درمان شود.

داروهای متعددی مثل آنتی بیوتیک ها، آسپرین، داروهای ضد درد (آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی) می توانند تولید دردهای دستگاه گوارش، اسهال یا یبوست کنند. نگرانی و استرس از عواملی هستند که می توانند تولید مشکلات هضمی کنند.

متأسفانه پس از آزمایشات دقیق پزشک نمی تواند هیچ علتی برای تولید مشکلات هضمی دستگاه گوارش پیدا کند با اینکه درد و ناراحتی و سایر علائم حقیقی هستند، ولی بر اثر بدکاری سیستم گوارشی است نه یک بیماری خاص.

اگر این مشکلات در قسمت معده باشد به آن بدکاری هضمی و اگر پایین تر از معده باشد به آن روده ملتهب می گویند.

در بعضی افراد که دچار بدکاری هضمی هستند معده پس از غذا به اندازه کافی متسع نمی شود و شخص احساس می کند که پرخوری کرده است.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم

با اینکه مشکلات هضمی دستگاه گوارش سبک هستند ولی در صورت وجود بعضی علائم باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کرد مانند علائم زیر:

ـ به وجود آمدن ناگهانی مشکلات هضمی بدون هیچ دلیل

ـ دردهای شکمی خیلی شدید مثل احساس فرو رفتن چاقو در شکم

ـ اگر علائم تولید شده خیلی اذیت کننده یا نگران کننده هستند.

ـ اگر علائم پس از بازگشت از سفر تولید شده اند.

ـ اگر این علائم پس از مصرف یک داروی جدید به وجود آمده اند.

ـ اگر مشکلی در بلع یا درد در هنگام فرو دادن غذا در مری احساس می شود.

ـ تهوع و استفراغ باعث عدم تحمل غذا می شود.

ـ اگر وزن تان کم شده

علائم خطرناک تر

ـ وجود خون در استفراغ یا مدفوع

ـ تب

ـ زرد شدن چشم ها یا پوست

ـ کم آبی بدن ـ کرمپ ـ فرو رفتن چشم ها ـ کم شدن ادرار ـ خشکی دهان و ...

سیمپتوم های بدکاری هضمی

ـ احساس سنگینی در قسمت بالای شکم و بدی هضم غذا همراه با حالت تهوع و آروغ زدن، احتمال بی اشتهایی هم هست.

ـ دردهای شکمی مختلف بستگی به محل مشکل دارد. مثل اینکه در مری، معده یا روده باشد که شدت و مشخصات آن متفاوت است مثل درد نامعلوم، سوزش، اسپاسم، درد شدید در یک نقطه

ـ نفخ

ـ وجود گاز در روده

ـ یبوست یا اسهال

چه کسانی در معرض ابتلا هستند

ـ زنان باردار، زیرا رحم روی روده و معده فشار وارد می کند. همچنین تغییرات هورمونی اغلب باعث یبوست، بدهضمی و سوزش معده می شود.

ـ افرادی که ورزش های طولانی انجام می دهند. بین 30 تا 65 درصد افرادی که مسافت های طولانی می دوند در هنگام دویدن مشکلات دستگاه گوارشی را حس می کنند که علل مختلفی دارد مثل کم آبی بدن، بدی تغذیه، مشکلات عروقی ...

ـ افرادی که از نگرانی یا دپرسیون رنج می برند. با اینکه مشکلات هضمی فقط پسیکولوژیک نیستند ولی چندین مطالعه ی علمی نشان داده که افراد افسرده دچار سیمپتوم های معده ای ـ روده ای می شوند و یا بیماری شان بر اثر عوامل احساسی یا استرس شدت پیدا می کند.

ـ افرادی که از بیماری های مزمن مانند دیابت نوع 2، میگرن، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) رنج می برند هم مرتب مشکل گوارشی دارند.

* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

عواملی که باعث خطر می شوند

ـ تغذیه نامتعادل، غذاهای سریع بخر و بخور(Fast Food) غیر متعادل، کمی مصرف میوه و سبزی و...

ـ گوشه گیری و عدم تحرک (ورزش)

ـ زندگی غیربهداشتی

ـ مصرف بالای الکل

ـ دخانیات که مشکلات بدکاری را شدیدتر می کند

ـ مصرف بالای شکلات، قهوه، چای

ـ (مدام خوری) اضافه بار معده کردن

پیشگیری

در بیشتر موارد امکان پیشگیری از مشکلات بدکاری دستگاه گوارش وجود دارد.

ـ از بین بردن هر چه بیشتر موارد استرس زا

ـ ورزش کردن

ـ داشتن بهداشت کامل در زندگی روزانه مثل:

ـ داشتن رژیم غذایی متعادل و متنوع، سرشار از سبزی جات و میوه های تازه که کم چربی باشند و زیاد شیرین نباشند.

ـ نوشیدن آب به اندازه کافی حداقل یک لیتر بهتر است که 5/1 لیتر باشد و در موقع غذا و همراه آن نباشد.

ـ به آهستگی و در آرامش غذا میل کنید و خوب بجوید.

ـ قبل از پر شدن کامل معده دست از غذا خوردن بردارید، در صورت لزوم چند بار در روز مقدار کمی غذا بخورید.

ـ از خوردن غذاهایی که دستگاه گوارش را تحریک می کند تولید گاز یا ریفلاکس می کند مثل نوشابه های گازدار، غذاهای تند و پر ادویه، غذاهای ترش و آن هایی که در روده تخمیر می شوند مانند کلم و نخود و لوبیا... قهوه، الکل و... دوری کنید.

ـ همه افراد به یک نسبت به غذاها حساس نیستند پس بهتر است که غذاهایی که باعث شروع ناراحتی یا شدت آن می شوند را شناخت و یادداشت کرد تا دیگر از آنها استفاده نشود.

ـ از خوردن غذاهای سنگین و پر چربی خودداری کنید.

ـ پس از غذا خوردن دراز نکشید بلکه کمی راه بروید.

ـ از پوشیدن لباس های تنگ و چسبان خودداری کنید.

ـ به طور مرتب ورزش کنید که کمک به عبور مواد غذایی می کند.

نوشیدن الکل را به حداقل برسانید و مصرف دخانیات را قطع کنید.

ـ با استرس و دپرسیون مبارزه کنید.

ـ یاد بگیرید چگونه استرس ها را کنترل کنید.

ـ اگر احساس غمگینی، خستگی و این که هیچ چیز شما را خوشحال نمی کند از دپرسیون رنج می برید بهتر است در این باره با پزشک مشورت کنید، مسلماً به کم شدن سیمپتوم های دستگاه گوارش کمک می کند.

درمان های دارویی

درمان مشکلات دستگاه گوارشی به علت تولید آنها بستگی دارد، معمولاً این مشکلات و بدکاری ها زودگذر هستند و احتیاج به درمان ندارند و در عرض چند روز خود به خود از بین می روند.

اگر مشکلات دستگاه گوارشی طولانی شد و یا ناگهانی و به طور غیر طبیعی بود قبل از مصرف هر نوع دارو با پزشک مشورت کنید.

بدکاری معده و بدهضمی غذا

اگر مشکلات بدکاری معده بر اثر حرکات دودی بیش از حد معده باشد و تولید کرمپ در معده بکند داروهای ضداسپاسم دردها را آرام می کند.

بر عکس اگر حالت تهوع وجود دارد و معده تنبل است یعنی حرکات دودی آن کمتر از معمول است داروهای تقویت کننده حرکات دودی تجویز می شود.

در بعضی مواقع یک دوز کم داروهای ضد دپرسیون که احتمالاً روی سیستم عصبی دستگاه گوارش اثر می گذارد مشکل را بر طرف می کند.

اگر مشکلات بدکاری از روده ها باشد اولین کاری که باید کرد این است که از خوردن غذاهایی که گاز زیاد تولید می کنند مثل نخود، عدس، کلم، بروکلی، غذاهای شیرین و نوشابه های گاز دار خودداری کرد.

اگر یک یبوست گذرا باعث تولید گاز می شود غذاهای سرشار از فیبرهای غذایی و خوردن میوه هایی مثل آلو، پسیلیوم همراه مقدار کافی مایعات (آب) معمولاً کافی است ولی باید دانست که غذاهای سرشار از فیبر هم تولید گاز می کند.

در مواقع شدیدتر با مشورت داروساز از ملین های سبک و یا مسهل سبک استفاده کنید و در موارد خیلی شدید با پزشک مشورت کنید. هیچ وقت بیشتر از یک تا حداکثر دو هفته از مسهل ها بدون کنترل پزشکی استفاده نکنید.

در مواقعی که گاز زیاد وجود دارد از زغال فعال شده یا داروهای دیگری که می شود بدون نسخه تهیه کرد با مشورت داروساز استفاده کنید.

در خاتمه به جای فکر کردن به بدکاری دستگاه گوارش بهتر است به مسائل احساسی که روی آن اثر می گذارند توجه داشت و با پزشک مشورت کرد تا اگر پزشک لازم دید شما را نزد متخصص گاستروآترولوگ برای تشخیص و درمان بفرستد.

طب مکمل

گیاهان و مکمل های زیادی می توانند به رواج طبیعی عبور مواد غذایی در روده ها و آرامش مشکلات گوارشی کمک بکنند که به طور سنتی در ممالک مختلف به کار می روند. در سال 2002 یک آنالیز بر روی مطالعات علمی نشان داد که 44 محصول تهیه شده از گیاهان به طور سنتی برای درمان سوءهاضمه به کار می رود و فقط درمان های زیر نیست، در این جا چند تایی را مثال می زنیم:

ـ کنترل استرس: روش های کنترل کننده استرس موثر بودنشان بر روی مشکلات دستگاه گوارشی مثل سوءهاضمه و سندروم روده ملتهب ثابت شده، روش هایی مثل: بیوفیدبک، روان درمانی و هیپوتراپی، این روش ها باعث آرامش و کنترل درد و نفخ، حالت تهوع و شکم روش بر اثر بدکاری می شوند.

آرتیشو یا کنگر فرنگی: برگ های کنگر فرنگی می توانند باعث آرامش سوءهاضمه و مشکلات بدکاری دستگاه گوارش و هم چنین باعث ترشح بیشتر صفرا شوند. این مسئله را چند مطالعه که در سال 2004 بر روی 1000 بیمار انجام شد نشان داده است. در مطالعه دیگری که بر روی 208 بیمار که از سندروم روده ملتهب و سوءهاضمه رنج می بردند شیره و برگ های این گیاه باعث کم شدن سیمپتوم ها و بهبودی زندگی آنها شده است.

در سال 2010 یک مطالعه ایتالیایی موثر بودن نوعی داروی ایتالیایی به نام Cinarepa را تائید کرد. این دارو از عصاره برگ کنگر فرنگی، گل قاصدک، زردچوبه و روغن رومارن (رزماری) درست شده و برای درمان سوءهاضمه بر روی 300 بیمار آزمایش شد. به این بیماران روزی یک کپسول داده شد و پزشکان مشاهده کردند که پس از 60 روز 50 درصد سیمپتوم ها در 80 درصد بیماران کم شده است.

ـ نعنای فلفلی: مصرف برگ های نعنای فلفلی باعث آرامش التهاب مخاط معده و روده می شوند و به طور سنتی برای بهبودی هضم، آرامش حالت تهوع و درد به کار می رود. مخلوط روغن اساسی نعنای فلفلی و روغن اساسی زیره برای آرامش سیمپتوم های سوءهاضمه غیر زخمی موثر بوده، این مسئله را یک مطالعه کلینیکی در سال 2003 نشان داده است.

ـ زنجبیل هم سیمپتوم های سوءهاضمه را کم می کند (کمیسیون E)

کمیسیون E و OMS استفاده از دانه های این گیاه را برای رفع سیمپتوم های سوءهاضمه تائید می کنند. در اروپا از این گیاه برای تهیه داروهای مختلفی برای درمان مشکلات هاضمه که منشاء کبدی و صفراوی دارند، استفاده می شود.

ـ زردچوبه: کمیسیون E و OMS موثر بودن زردچوبه را برای درمان سوءهاضمه پذیرفته اند. یک مطالعه کلینیکی نشان داده که مصرف 4 بار در روز 250 میلی گرم زردچوبه بر روی سوءهاضمه بسیار موثرتر از دارونما (پلاسبو) بوده است. مطالعات اولیه دیگری که در سال های 2003 و 2007 انجام شده نشان می دهد که مصرف 700 میلی گرم زردچوبه سه بار در روز سیمپتوم های تولید شده بر اثر باکتری هلیکوباکترپیلوری را آرام می کند.

ـ ترب سیاه: کمیسیون E مصرف ترب سیاه را برای درمان سوءهاضمه بر اثر ترشح بد صفرا قبول دارد. ترب سیاه باعث تقویت حرکات روده و ترشح صفرا می شود.

ـ شیرین بیان: کمیسیون E استفاده از شیرین بیان را برای پیشگیری و درمان زخم های معده و دوازدهه قبول دارد. ناتوروپات ها از این گیاه برای درمان ریفلاکس گاستروازوفاژین هم استفاده می کنند.

ـ Cayenne : کاپسایسین عامل فعال در فلفل کاین برای درمان سیمپتوم های سوءهاضمه موثر بوده، همین فلفل قرمز تند (چیلی) که کاپسایسین دارد هم برای مشکلات بدکاری دستگاه گوارش مفید است و می تواند التهاب مخاط گوارشی را آرام کند، درست برعکس آن چه که فکر می شود.

ـ داروهای چینی و ژاپنی سنتی: مطالعاتی که در سال 2009 انجام شد نشان داد که معجون های سنتی چینی و ژاپنی مشکلات بدکاری گوارشی و سوءهاضمه را آرام می کنند.

* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.

[email protected]