* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
ریزش موی سکه ای
دکتر عطا انصاری
از دست دادن موها به صورت پلاک را به فرانسه پلاد می گویند و در بیشتر اوقات در قسمت مودار سر دیده می شود. پوست سر حالت طبیعی خود را حفظ کرده ولی در قسمت های مختلفی موهای خود را از دست می دهد. بیماری می تواند در موهای ابرو، مژه و ریش و سبیل هم تولید شود. در حدود یک درصد مردم آمریکای شمالی به آن دچار می شوند و در حدود نصف مبتلایان سیمپتوم ها قبل از 20 سالگی دیده می شود، و دو درصد مراجعان به متخصص پوست در فرانسه بر اثر این مسئله است. درمان کامل برای آن وجود ندارد. بعضی از درمان ها برای فعال کردن رویش مو به کار می روند، ولی در نزد حدود 80 درصد افراد موها پس از 6 تا 12 ماه پس از ریزش خودشان دوباره رشد می کنند. موها ممکن است که چند سال بعد رشد کنند و بازگشت بیماری تکراری است. مردان و زنان به یک نسبت به آن دچار می شوند.
علل
دانشمندان هنوز نمی دانند که چه عاملی باعث ریزش موها می شود، یک عفونت ویروسی، یک عامل ارثی، استرس یا در معرض یک ماده شیمیایی قرار گرفتن، ولی عامل ارثی به نظر می رسد که در بین 20 تا 40 درصد افراد مبتلا نقش مهمی را بازی می کند. محققان تصور می کنند که یک عامل تخریب کننده باعث یک عکس العمل اتوایمیون می شود مانند دیابت نوع یک، آرتریت روماتوئید و لوپوس دیسکوئید، ولی خوشبختانه سلول های مادر پیاز مو که باعث رویش مو می شوند دچار صدمه نمی شوند، حتی پس از چند سال خواب رفتگی، باعث رویش دوباره مو می شوند.
پیش آگهی
پیشرفت بیماری در نزد افراد مختلف یکسان و قابل پیش بینی نیست و اکثر افراد پس از یکسال بهبودی پیدا می کنند ولی در بین حدود 10 درصد افراد بیماری مزمن شده و هیچ وقت مو تولید نمی شود. معمولاً پلاد در قسمت مودار سر به صورت پلاک های کوچک محدود دیده می شود، ولی در انواع شدید آن می تواند پیشرفت کرده شامل تمام موهای سر و ریش هم بشود. پلاد عمومی که شامل تمام موهای بدن بشود به ندرت دیده می شود.
در نزد بعضی از بیماران بیماری به ناخن ها هم حمله می کند.
سیمپتوم های بیماری
به طور ناگهانی یک یا چند منطقه به شکل دایره یا بیضی با قطر یک تا چهار سانتی متر کاملاًً موهایش را از دست می دهد و احتمال خارش یا احساس سوزش در ناحیه مربوطه هم ممکن است دیده شود ولی پوست حالت طبیعی خودش را حفظ می کند معمولا موها پس از یک تا سه ماه رشد می کنند و دوباره بیماری بازگشت می کند در همان محل یا در جای دیگر.
گاهی ناخن هم مبتلا شده دچار شکستگی و ترک خوردن و چند لایه شدن و نقاط قرمز رنگ می شوند.
چه کسانی در خطر مبتلا شدن هستند
تمام کسانی که یکی از نزدیکانشان به آن مبتلا شده اند یا هستند، یکی از 5 نفر بیماران مبتلا در این گروه هستند. افرادی که خودشان یا یکی از اعضای فامیل دچار نوعی آلرژی مانند آسم، اگزما، زکام فصلی و تب یونجه و امثالهم و یا بیماری های اتوایمیون هستند.
درمان های دارویی
مهم: ریزش مهم موها به طور ناگهانی ممکن است علامت بدی تغذیه، کم و زیاد شدن هورمون ها و یا یک بیماری دیگر باشد و باید با پزشک مشورت کرد و در صورت لزوم با متخصص پوست و مو. هیچ درمان واقعی و دائمی برای پلاد وجود ندارد. داروهایی که در زیر معرفی می کنیم برای تقویت پیاز مو و رشد طبیعی آن است و هیچ اثری در درازمدت ندارد. می دانیم که پلاد در اکثر موارد در کمتر از یکسال به خودی خود خوب می شود و موها بدون هیچ درمانی رشد می کنند بنابراین عده زیادی از افراد مبتلا ترجیح می دهند که هیچ درمانی نداشته باشند و یا دنبال درمان های طبیعی و مکمل بروند و یا از وسایل آرایشی پوشاننده، یا تراشیدن کامل سر، استفاده از موی مصنوعی (کلاه گیس) استفاده کنند.
مشورت با پزشک حداقل این فایده را دارد که شخص بداند که آیا احتیاج به کمک روان درمانی دارد یا نه، اگر پلاد بزرگ باشد می تواند باعث ناراحتی شخص در جامعه و عدم اطمینان به خود شود، شرکت کردن در گروه درمانی هم مفید واقع می شود.
برای انواع سبک بیماری
کورتیکوتروئیدهای مالیدنی یا تزریقی: وقتی که از دست دادن موها محدود است مقدار کمی از کورتیکوتروئید را می شود در ناحیه بی مو مالید یا تزریق کرد، این بهترین طریقه درمان پلاد است مخصوصاً وقتی که بیماری مناطق بزرگتری از بدن را فرا نگرفته. کورتیکواستروئیدها داروهای آنتی انفلاماتوار شبیه کورتیزول هستند که یک هورمون طبیعی تولید شده در بدن می باشد. رشد دوباره معمولا هفته ها پس از درمان شروع می شود. همراه با این درمان ممکن است نقاط دیگری موهایش را از دست بدهد. تزریقات را باید هر 4 هفته تکرار کرد.
محلول Minoxidil : مالیدن داروی 2 تا 5 درصد Minoxidil دو بار در روز به رویش مو کمک می کند و اثر آن در حدود دوازده هفته پس از درمان شروع می شود. این دارو هیچ اثری بر روی کسانی که تمام موهایشان را از دست داده اند ندارد.
کرم یا پماد anthraline : دارویی است که برای درمان پسوریازیس به کار می رود و یک اکسیدان است که روی سیستم دفاعی اثر می گذارد، اگر این دارو بر روی پوست مناطق بی مو هر روز مالیده شده و پس از 20 تا 60 دقیقه بعد شسته شود موها باید پس از 8 تا 12 هفته شورع به رویش مجدد بکنند، برای نتیجه بهتر این دارو را همراه با کورتیکوستروئیدها به کار می برند.
برای انواع مناطق بزرگ پلاد
برای از دست دادن مهم موها که بیشتر از 50 درصد موها ریخته اند درمان های قوی تری را ممکن است پزشک همراه با داروهای گفته شده تجویز کند. این درمان ها به ندرت برای کودکان پشنهاد می شود.
این درمان ها شامل ایمیونو تراپی تماسی، کورتیکو استروئیدها از راه دهان و فتو کیموتراپی می شود.
چند راهنمایی
ـ از پوست بدن در مقابل نور خورشید محافظت کنید، زیرا مناطقی که موهایش ریخته نسبت به اشعه های ماوراءبنفش حساس تر هستند. یک کرم محافظت کننده کافی است، برای سر استفاده از کلاه، یا کلاه گیس کافی است.
ـ کسانی که موهای ابرو و مژه هایشان را از دست داده اند باید حتماً از عینک آفتابی برای محافظت چشم از گرد و خاک و سایر بیماری ها و از نور خورشید استفاده کنند.
ـ با این که تشخیص به راحتی توسط پزشک عمومی انجام می شود ولی بهتر است با یک متخصص پوست و مخصوصاً اگر بیماری سطح وسیعی را فرا گرفته مشورت کرد.
طب مکمل
ـ آروماتراپی: یک مطالعه اپیدمیولوژیک همراه با گروه شاهد که دارونما دریافت کرده بودند نشان داد که مخلوطی از روغن های اساسی آویشن، اکلیل کوهی، اسطوخدوس، سدر آتلانتیک می تواند رشد مجدد موها را در نزد بیماران مبتلا به پلاد تقویت کند.
68 بیمار این مخلوط را در محل بی مو مالیده و دو دقیقه ماساژ داده و سپس برای جذب بهتر یک حوله داغ را روی آن گذاشته اند. این مطالعه 7 ماه طول کشیده، با اینکه مطالعه از نظر علمی نقاط ضعف دارد مثل این که حدود یک سوم گروه شاهد قبل از پایان مطالعه گروه شان را ترک کرده اند، با این حال موفق بوده.
مقدار دارو شامل سه قطره روغن اساسی اکلیل کوهی، دو قطره روغن اساسی آویش، سه قطره روغن اساسی اسطوخودوس، دو قطره روغن اساسی سدر آتلانتیک را در 23 میلی لیتر روغن گیاهی که شامل 3 میلی متر روغن jojoba و 20 میلی لیتر روغن هسته انگور مخلوط و استفاده کرده اند.
این درمان باید تحت نظر دقیق یک متخصص آروماتراپی انجام شود.
ـ هیپنوتراپی: پزشک آمریکایی دکتر Andrew Weil عقیده دارد که هیپنوتراپی یا هر نوع دیگر درمان های روانی ـ بدنی در درمان بیماری ریزش موی سکه ای مفید واقع می شود. او عقیده دارد که اکثر بیماری های اتوایمیون بر اثر استرس یا مشکلات احساساتی مهم شدیدتر می شوند. دکتر ویل پیشنهاد می کند که این بیماران و سایر بیماران اتوایمیون وضع تغذیه ای شان را عوض کنند.
ـ کمتر پروتئین بخورند (کمتر از ده درصد احتیاج به کالری بدن)
ـ پروتئین های گیاهی را ترجیح بدهند مثل: حبوبات، توفو، آجیل ها، دانه ها و سریال ها.
ـ از شیر و سایر لبنیات استفاده نکرده و از غذاهای دیگری که حاوی کلسیم هستند کمبود کلسیم را جبران کنند.
ـ مصرف بالای میوه و سبزی در صورت امکان از نوع بیولوژیک آنها.
ـ از روغن زیتون خیلی خالص استفاده شود. از روغن های گیاهی که اسیدهای چرب پولی انساتوره دارند مثل مارگارین، شورته نینگ و چربی های ترانس استفاده نشود.
ـ مصرف اسیدهای چرب امگا3 را بیشتر کنند (ماهی ها، روغن پنبه دانه و غیره).
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
لرزش دست یا لرزش اساسی
دکتر عطا انصاری
نوشتن، لباس پوشیدن، غذا خوردن، کارهایی که به نظر ساده می رسند می توانند مشکل و حتی غیرقابل اجرا باشند وقتی که دست ها لرزش دارند.
به نظر می رسد که از هر دویست نفر یک نفر در کشورهای پیشرفته به آن دچار می شوند.
لرزش دست ها علل مختلفی دارند مانند پارکینسون، سندرومی که افراد سالخورده به آن دچار می شوند و بر اثر مصرف بعضی از داروها تولید می شود و حدود 80 دارو می تواند عامل تولید آن باشد مانند داروهای ضد افسردگی و آنتی اپی لپتیک ها، بیماری هانتینگتون که یک بیماری کروموزومی است که از هر ده هزار نفر یک نفر به آن مبتلا است و ژن غیرطبیعی در سطح کروموزوم 4 است و پروتئینی به نام هانتینگتون دارد که فعالیتش هنوز شناخته نشده و امکان انتقال بیماری از یکی از والدین مبتلا به کودکانشان 50 درصد است و در هشتاد درصد موارد بیماران در سنین 30 تا 50 سالگی هستند و 10 درصد در جوانان و 10 درصد بعد از 50 سالگی. این بیماری باعث صدمات مغزی می شود و پیش آگهی خوبی ندارد. یکی دیگر از عوامل لرزش دست بیماری های تیروئیدی است.
برگردیم سر مطلب لرزش اساسی که نباید با پارکینسون اشتباه گرفته شود.
بیماری ممکن است در کودکی شروع بشود و با گذشت زمان شدیدتر شود. مکانیسم بیماری لرزش اساسی هنوز به خوبی شناخته نشده ولی می دانیم که مخچه در این بیماری فعالیت دارد. مخچه که در عقب مغز قرار دارد مسئول کنترل حرکات بدن و کنترل دقت ژست های بدن است. سلول های Purkinje در داخل مخچه اطلاعات دریافت شده را به مغز می رسانند.
اخیراً دانشمندان متوجه شده اند که در کسانی که به لرزش اساسی دچار شده اند مقداری از این سلول ها دژنره شده (صدمه دیده اند) و تعدادشان کم شده و تغییر شکل داده اند. برای این که شخص تعادل و کنترل در حرکاتش داشته باشد مخچه اطلاعات دریافت شده را به تالاموس می فرستد و تالاموس مسئول تنظیم حرکات عضلانی است.
پس بیماری لرزش اساسی یک بیماری نرولوژیک و ژنتیک است و از هر 200 نفر یک نفر به آن دچار است. ممکن است از کودکی شروع بشود و با گذشت زمان شدیدتر بشود، زن و مرد یکسان دچار می شوند. بیماری هنوز برای مردم و حتی جامعه پزشکی به غیر از متخصصان اعصاب به خوبی شناخته شده نیست، بنابراین تشخیص بیماری با تاخیر انجام می شود گاهی تا 10 سال پس از شروع آن.
25 درصد بیماران به علت لرزش دست هایشان مجبور شده اند که شغلشان را عوض کنند یا دست از کار کردن بکشند. از هر سه نفر بیمار یکی دچار ترس از جامعه است و 85 درصد بیماران از نوعی ناتوانی در جامعه رنج می برند.
در حال حاضر نه می شود لرزش اساسی را درمان کرد و نه می توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد، ولی درمان ها می توانند باعث آرامش مقداری از سیمپتوم ها بشوند و وضع زندگی بیمار را بهتر کنند.
فقط متخصص اعصاب و متخصص اعصاب کودکان می تواند بیماری را تشخیص داده و روش درمان را پیشنهاد کند.
به علت این که بیماری لرزش اساسی در محیط پزشکی غیر از تخصص اعصاب به خوبی شناخته شده نیست آن را به عنوان عدم کنترل، بر اثر نگرانی و حتی مشکلات روانی می شناسند و متاسفانه بیمار را به سرعت نزد یک متخصص اعصاب که فوق تخصص در حرکات غیرطبیعی دارد نمی فرستند و به اشتباه بیمار را به روان شناس یا روان درمانگر می سپارند که خود آن باعث احساس مقصر بودن خود شخص را به بیمار می دهد.
این درمان باعث می شود که به اشتباه تصور بشود که شخص دچار ضعف بدنی و احساسی است. این مشکل نه به ضعف بدنی مربوط است و نه به همت و پشتکار و اراده بیمار. متاسفانه هیچ آزمایشی که بتواند با قاطعیت بیماری را تشخیص بدهد وجود ندارد مثل آزمایش خون و ادرار، و هیچ ضایعه ای در آزمایشات مغزی دیده نمی شود و لرزش در هنگام حرکت تنها سیمپتوم بیماری است.
در اکثر بیماران لرزش ها خفیف است و بیمار می تواند برای آرامش تزریقات محلی سم بوتولیک دریافت کند، ولی بیماری با گذشت زمان پیشرفت کرده و می تواند شدیدتر شده و به سایر اندام های بدن سرایت کند.
بعضی از داروها مثل بتابلوکان ها و داروهای ضد صرع می تواند باعث کم شدن شدت این لرزش ها بشوند.
یک متخصص این رشته می تواند با وسائل مکانیکی باعث چابکی اعضا شده و همین طور تقویت عضلات مخصوصی که می توانند لرزش را کمتر کنند.
یک مطالعه در سال 2000 نشان داد که 6 هفته فعالیت های مخصوص برای تقویت عضلات با اضافه کردن تدریجی وزنه بر روی عضلات حرکتی آرنج و مچ دست دو بار در هفته و هر بار 40 دقیقه به طور موثری موفقیت آمیز بوده است.
فعال کردن الکتریکی مغز: در انواع شدید بیماری، طی عمل جراحی، یک الکترود را در ناحیه مشخص تالاموس قرار می دهند و جریان الکتریک را به آن می فرستند و باعث بازگشت طبیعی فعالیت های سلول های عصبی می شوند. این عمل جراحی باعث شده که 80 درصد بیماران به طور موثری لرزش شان کم شود. بیماران عمل شده بایستی تحت نظر مرتب پزشکی پس از عمل باشند. مثل pacemaker قلبی که در مردها در عضله سینه و در بانوان در حفره شکمی قرار می دهند.
در اسرائیل و ایالات متحده دانشمندان وسیله ای ساخته اند که قادر است امواج اولتراسون را از جمجمه عبور داده و به تالاموس که مسئول لرزش است برساند. این آزمایش در ژوئن 2015 در دانشگاه مریلند انجام شده و بسیار موثر بوده است.
در بعضی از بیماران نوشیدن الکل باعث قطع لرزش می شود که البته نباید زیاده روی کرد و الکلی شد، اثر الکل 2 تا 3 ساعت طول می کشد.
سندروم های ثانوی: لرزش اساسی باعث تولید سندروم های ثانوی، بر اثر ناتوانی اجتماعی تولید شده بر اثر بیماری می شود مثل در خود فرو رفتن و جدا شدن از جامعه، نگرانی، سندروم های افسردگی و ترس از جامعه.
بعضی از بیماران به قدری ناامید می شوند که نمی توانند بیماری را تحمل کنند و خودشان را پنهان می کنند و نمی خواهند با کسی تماس داشته باشند، زیرا از وضعیت خودشان احساس خجالت و شرمندگی دارند. مطالعات انجام شده در سال 2005 نشان می دهد که نگرانی و وحشت، ترس از جامعه و دپرسیون همراه با لرزش اساسی تنها یک بیماری دستگاه حرکتی نیست، بلکه یک بیماری بسیار پیچیده تر از آن است. سندروم های ثانویه دارای آثاری به مهمی خود بیماری هستند و باید در نظر گرفته شوند.
نگرانی در جامعه، ترس از جامعه، سندروم های دپرسیو هر کدام احتیاج به یک مقاله جداگانه دارند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بیماری رینود ـ تغییر رنگ انگشتان دست و پا
دکتر عطا انصاری
بر اثر اسپاسم مویرگ هایی که انگشتان دست و پا و گوش ها و بینی را تغذیه می کنند، تنگ می شود و وقتی این اسپاسم ها تولید شد از گردش خون جلوگیری می کند و در نتیجه شخص دچار عدم احساس و تغییر رنگ انگشتان دست و پا و گوش و بینی شده آنها سفید یا آبی رنگ می شوند، این بیماری را رینود می گویند.
این اسپاسم ها معمولا مشکلی است که همراه یک بیماری دیگر است در این حالت به آن سندروم رینود می گویند و وقتی که اسپاسم ها بدون همراهی بیماری دیگری تولید می شوند به آن بیماری رینود می گویند.
سندروم رینود در دو دست و پا و یا دو پا دیده می شود و اگر در هر دو دست و هر دو پا با هم تولید شود به آن بیماری رینود می گویند و از هر 4 بیمار سه نفرشان را زنان 15 تا 40 ساله تشکیل می دهند.
علل بیماری
انسان دارای دو سیستم عصبی است که فعالیت هایشان مختلف است. سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک و سندروم و بیماری رینود باعث شدت عمل سیستم عصبی سمپاتیک می شود.
آثار سیستم عصبی سمپاتیک هنگامی که یک ترس باعث ترشح آدرنالین می شود شدیدتر می شود و باعث شدید شدن ضربان قلب و تنفس عمیق و پریدگی رنگ صورت می شود و بدن آماده برای عکس العمل می گردد که بجنگد یا فرار کند. این حالت باعث تنگ شدن رگ های خونی سطحی شده تا خون بیشتری به عضلات و مغز برسد، زیرا این دو در لحظات اورژانس به خون بیشتری احتیاج دارند و چون خون به مرکز بدن می رود پوست رنگ پریده می شود.
سیستم عصبی سمپاتیک همین عکس العمل را در مقابل سرما تولید می کند، زیرا اگر مقدار زیادی خون در عروق خونی زیر پوست گردش کند بدن مقدار زیادی از گرمایش را از دست می دهد. بنابراین عروق خونی زیر پوست منقبض شده خون را به داخل بدن می فرستد و وقتی به محل گرم پس از سرما می رویم پوست به تدریج گرم شده و رنگ اولیه اش را پیدا می کند، زیرا خون به زیر پوست بازمی گردد.
این موضوع درست در بیماری رینود تولید می شود با این تفاوت که عروق خونی انگشتان دست و پا به شدت منقبض می شوند و سرما عامل اصلی این انقباض و تولید حمله بیماری است. در نزد بسیاری از بیماران حمله بیماری با برداشتن چیزی از داخل یخچال شروع می شود ولی تماس با سرما در نقاط دیگر بدن مثل گردن هم می تواند باعث حمله بیماری شود و به ندرت سیمپتوم ها با یک مسئله ی احساسی شدید و یا یک شوک شروع بشوند.
در نوع اولیه بیماری رینود علت سیمپتوم ها مشخص نیست. در نوع دوم یا سندروم رینود محققان می دانند که سیمپتوم ها به بعضی از بیماری ها وابستگی دارند ولی مکانیزم دقیق عکس العمل (عصبی) هنوز مشخص نیست.
اسکلرودرمی بیماری است که مستقیما به بیماری رینود وابستگی دارد و اکثر بیماران مبتلا به اسکلرودرمی دچار نوع شدید بیماری رینود هم هستند. اسکلرودرمی نوعی بیماری اتوایمیون مزمن است که باعث ضخیم شدن و سفت شدن پوست و نسوج اعضای داخلی می شود.
تعداد زیادی از بیماری ها که چند تای آن را اسم می بریم همراه یک خطر بالای همراهی با بیماری رینود هستند:
* پولی آرتریت روماتوئید ـ یک بیماری اتوایمیون مزمن است که باعث تولید دردهای شدید و صدمات وارده به مفاصل می شود.
* لوپوس اريتماتوز منتشرـ یک بیماری انفلاماتوار اتوایمیون مزمن پوست و اعضای داخلی است. درست مانند پولی آرتیریت روماتوئید ـ اسکلرودرمی و بیماری رینود. لوپوس خیلی بیشتر در نزد زنان دیده می شود تا نزد مردان.
* آترو اسکلروز یا سخت شدن سرخرگ ها که یکی از بیماری های قلبی عروقی است.
* فشار خون ریوی ـ یک بیماری قلبی عروقی است که باعث بالا رفتن فشار خون در ریه ها می شود.
* هیپوتیروئیدی یا کم کاری غده تیروئید
چه عواملی تولید سندروم رینود را شدیدتر می کند
امکان تولید سندروم رینود شدیدتر می شود اگر:
* سیگار بکشید، زیرا مصرف دخانیات باعث شدت حملات بیماری رینود و تولید سندروم رینود می شود.
* اگر دچار میگرن می شوید.
* اگر دچار یک مشکل دستگاه عصبی هستید.
* اگر یک صدمه مهم بدنی داشته اید.
* اگر با دستگاه های تولیدکننده ویبراسیون کار می کنید.
* اگر دچار سرمازدگی شده اید.
* اگر ساعت های طولانی تایپ می کنید یا پیانو می نوازید.
سیمپتوم ها و مشکلات تولید شونده
علت تولید سندروم رینود هر چه باشد سیمپتوم های آن شناخته شده هستند. انگشتان دست و پا سفید رنگ می شوند بعد آبی رنگ و بعد حس کردن و حرکت کردن به تدریج از بین می روند.
این موضوع به ندرت دردناک است. قسمت تحتانی کف دست معمولا دچار نمی شود همینطور انگشت شست. در بعضی مواقع یک قسمت از یک یا دو انگشت دست یا پا مبتلا می شوند و پوست مثل مرمر سفید می شود و بعد قرمز رنگ.
معمولا یک حمله تولید شده بر اثر قرار گرفتن در سرما پس از گرم کردن دست و پا آرام می شود ولی بعضی از حملات می توانند ساعت ها ادامه داشته باشند. بعد از یک حمله انگشتان دست و پا مدتی قرمز می مانند تا به تدریج به حالت طبیعی برگردند. امکان اینکه شخص حالت خواب رفتن (مورمورشدن) را در دست و پا داشته باشد، هست.
آبی شدن پوست نشان دهنده کمبود اکسیژن در سلول هاست. امکان کمی وجود دارد که یک حمله شدید باعث مرگ نسوج بشود(نکروز) این مسئله بیشتر در بیماران دچار شده به اسکلرودرمی دیده می شود.
تشخیص
اگر بر اثر کمترین تحریک انگشتان دست و پای یک نفر سفید ـ آبی ـ قرمز شد باید به سندروم رینود فکر کرد و بعد با آزمایشات دیگر متوجه شد که آیا نوع اولیه بیماری رینود و یا سندروم ثانوی رینود و یا یک بیماری دیگر باعث آن است.
پزشک باید درخواست آزمایشات لازمه برای جستجوی بیماری های دیگری که اغلب همراه با بیماری رینود هستند را بدهد. در صورتی که علائم بیماری های دیگری یافت نشد و صدمه و عکس العمل دارویی هم وجود نداشت و مخصوصا اگر بیمار زنی با کمتر از چهل سال سن بود، پزشک احتمال می دهد که شخص دچار بیماری رینود اولیه شده است.
درمان های دارویی
هنوز دارویی برای درمان کامل بیماری وجود ندارد (نوع اولیه) ولی امکان کم کردن فرکانس حمله بیماری با عوض کردن بعضی از عادات زندگی مثل ترک سیگار و مواظبت کردن از خود در مقابل سرما وجود دارد، ولی سیمپتوم ها به هیچ وجه نباید سرسری گرفته شوند، زیرا ممکن است بیماری دیگری را مخفی کنند و آن بیماری ها باید درمان شوند، پس حتما باید با پزشک مشورت شود.
هنگام حمله بیماری چه باید کرد
اولین کار باید خود را گرم کرد تا اسپاسم عروق خونی آرام شود.
* برای گرم کردن دست و پا از روش های زیر می شود استفاده کرد:
ـ دست ها در زیر بغل یا کشاله ران قرار داد.
ـ دست و پا را در آب ولرم ولی نه داغ، گذاشت و آب روی آنها ریخت.
* برای بازگشت گردش خون به حالت طبیعی
ـ انگشتان دست و پا را حرکت دهید.
ـ نقاط دچار شده را ماساژ دهید.
ـ دست ها را حرکت دهید به حالت دایره بزرگ
اگر استرس عامل حمله بیماری است به یک محل آرام بروید و نقاط مورد حمله را گرم کنید. از یک تکنیک ضداسترس استفاده کنید. از وضعیت استرس دهنده خارج شوید. برای آرامش یافتن در صورت لزوم از کسی کمک بگیرید.
داروها
افراد مبتلا به بیماری رینود به ندرت احتیاج به دارو دارند، ولی داروهایی برای کسانی که سندروم رینود شدید دارند، وجود دارد.
*گشادکننده های عروق ـ این داروها باعث باز شدن بیشتر رگ ها و خونرسانی به قسمت انتهای دست و پا می شوند.
* ممانعت کنندگان کلسیم ـ باعث شل شدن عضلات و گشاد شدن عروق خونی می شوند. این داروها معمولا برای بیماری های قلبی و فشار خون به کار می روند و باعث آرامش سندروم های بیماری در دو سوم بیماران می شوند. همینطور برای درمان زخم های ایجاد شده بر روی انگشتان دست و پا به کار می روند.
* آلفا بلوکان هاـ این داروها باعث آرامش بعضی از بیماران می شوند و همچنین با نوراپی نفرین، هورمونی که باعث تنگ شدن عروق می شود، مقابله می کنند. این داروها برای درمان فشار خون بالا هم مورد استفاده هستند. آثار این داروها بر روی سندروم رینود قوی نیست. یک نوع مخصوص آلفا بلوکان در حال مطالعه است.
* نیتروگلیسیرین به صورت کرم هم گاهی استفاده می شود.
* ویاگرا که برای درمان کم کاری های جنسی مورد استفاده است برای بیمارانی که درمان های گشادکننده عروق بر آنها بی اثر بوده، مورد استفاده است.
درمان های همراه
اگر بیمار به درمان ها جواب نداد پزشک از درمان های همراه که باعث اضافه شدن آثار گشادکننده های عروق می شوند، استفاده می کند مثل آنتی دپرسور.
باید توجه داشت که بعضی از داروها مخصوصا برای سندروم رینود موثر واقع نمی شوند و بعضی از بیماران هم نسبت به آثار ناخواسته ثانویه داروها به شدت حساسند و نمی توانند از آنها استفاده کنند.
در مواقع بسیار شدید و خطرناک
وقتی که جریان گردش خون قطع شده و امکان تولید گانگرن (قانقاریا) هست، بستری شدن در بیمارستان لازم می شود که بیمار تحت نظر کلینیکی دقیق باشد و در صورت لزوم یک داروی گشادکننده عروق قوی از طریق سیاهرگ به او تزریق شود و اگر یک گانگرن بزرگ وجود داشته باشد، قطع عضو لازم می شود.
طب مکمل
* طب سوزنی ـ درمان جالبی است برای افرادی که از نوع اولیه بیماری رینود رنج می برند. یک مطالعه که بر روی 33 بیمار انجام شد 17 نفر 7 جلسه طب سوزنی در مدت دو هفته در زمستان داشتند و فرکانس حملات بیماری 63 درصد کمتر بود تا گروه شاهد.
* بیوفیدبک ـ در بیوفیدبک از دستگاه های الکترونیک استفاده می شود که بیمار بتواند کنترل بدن خودش را به دست بیاورد مخصوصا بعضی از فعالیت هایی که کنترل آن دست خودش نیست. این نوع درمان برای نوع اولیه بیماری مفید بوده و از ده مطالعه ی کوچک که انجام شده 9 تای آنها موثر بودن آن را تائید کرده است.
* Ginkgo biloba ـ سازمان بهداشت جهانی استفاده از عصاره برگ های این گیاه را برای درمان مشکلات گردش خون سطحی مثل دردهای تکراری ساق پا و بیماری رینود قبول دارد. این عصاره گردش خون در عروق خونی بر اثر گشادتر کردن آنها را بهتر می کند و مطالعات اولیه نشان داده که این عصاره می تواند سیمپتوم های بیماری را کمتر کند.
* هیپنوتراپی ـ طبق نظر پزشک آمریکایی دکتر اندرو ول، بیماری رینود به روش های بدنی روانی مثل اتوهیپنوز و بیوفیدبک به خوبی جواب می دهد. این روش ها به بدن کمک می کنند که بتواند با عکس العمل های عصبی مقابله کند و باعث جلوگیری از تنگ شدن مویرگ ها بشود. ایشان عقیده دارد تمرین کردن تنفس عمیق و استفاده از آن در هنگام حمله بیماری نیز همین اثر را دارد.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بیماری قند نوع یک
دکتر عطا انصاری
دیابت نوع یک 5 تا 10 درصد تمام بیماران دیابتی را تشکیل می دهد و معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی خود را نشان می دهد، بدین جهت به آن دیابت جوانی هم می گویند.
در اوایل بیماری دیابت نوع یک هیچ گونه سیمپتومی ندارد، زیرا پانکراس (لوزالمعده) نسبتا فعال است و بیماری وقتی مشخص می شود که 80 تا 90 درصد سلول های بتای پانکراس که انسولین ترشح می کنند از بین رفته اند، در نتیجه افرادی که به دیابت نوع یک دچارند پانکراس آنها خیلی کم و یا اصلا ترشح انسولین ندارد، زیرا بر اثر یک عکس العمل سیستم دفاعی بدن خود بیمار اکثرا یا کاملا تمام سلول های بتا از بین می روند. هورمون انسولین گلوکز موجود در خون را تبدیل به قند تولید کننده انرژی می کند و در این نوع دیابت باید حتما و مرتبا به بیمار انسولین برسد وگرنه مرگ بیمار حتمی است و به همین جهت به آن دیابت محتاج به انسولین می گویند.
علل
هنوز معلوم نیست که چرا و به چه دلیل سیستم دفاعی به سلول های بتا حمله ور می شود. حدود 10 درصد بیماران آمادگی ارثی دارند. بعضی عوامل محیط زیست، بعضی از ویروس ها و تغذیه بعضی از خوراکی ها زودتر از موقع ممکن است نقشی در این بیماری داشته باشند.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
هیپوگلیسمی یا هایپر گلیسمی که بر اثر تنظیم درمان پیش می آید و اسیدوز مهم هستند.
به تدریج بیمار دچار مشکلات سلامتی بیشتری می شود، مثل بیماری های قلبی ـ عروقی، کم کاری کلیوی، از دست دادن حس در انگشتان دست و پاها، مشکلات بینایی حتی نابینایی و غیره. بهترین وسیله برای پیشگیری از این مشکلات کنترل مرتب و دقیق قند خون، فشار خون سرخرگی و کلسترول است.
مواظب بیماری سلیاک باشید
بیماری سلیاک در نزد بیماران دیابتیک نوع یک زیاد دیده می شود(20 درصد بیشتر از افراد معمولی). طبق مطالعات بیماری سلیاک یک بیماری دیگر اتوایمیون است و سیمپتوم ها (اکثرا گوارشی) با مصرف گلوتن که نوعی پروتئین است و در بیشتر سریال ها وجود دارد شروع می شود و باید در تمام بیماران دیابت نوع یک بیماری سلیاک را جستجو کرد حتی اگر هیچ سیمپتومی وجود نداشته باشد.
سیمپتوم های دیابت نوع یک
ـ دفع شدید ادرار، چندین بار بیدار شدن در شب برای ادرار کردن
ـ احساس زیاد گرسنگی و تشنگی
ـ خستگی شدید
ـ لاغر شدن
ـ تار بینی
تکرار عفونت های مختلف، بهبودی طولانی زخم ها، از دست دادن احساس در پاها، بعضی از علائم مشکلات تولید شده توسط بیماری هستند. در این مواقع بدون تاخیر با پزشک مشورت شود.
چه کسانی در خطر ابتلا هستند
تمام افرادی که آمادگی ارثی دارند، یعنی وقتی یکی از افراد نزدیک خانواده مبتلا هستند مانند پدر و مادر و خواهر و برادر، امکان ابتلا 5 تا 10 درصد است، همین طور در دوقلوهای واقعی اگر یکی بیمار شد امکان بیمار شدن دومی بین 30 تا 50 درصد است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهد که بیماری دیابت نوع یک در اهالی فنلاند 2 تا 3 برابر آمریکایی ها و 400 برابر اهالی ونزوئلاست یعنی کسانی که از خط استوا دورند بیشتر مبتلا می شوند. احتمالا کمبود ویتامین D که بر اثر نور خورشید در بدن ساخته می شود، عامل آن است.
چند فرضیه در مورد عوامل تولید بیماری
هیچ عاملی تا به حال پیدا نشده فقط چند هیپوتز(فرضیه) وجود دارد:
ـ شیر گاو: مصرف زودرس شیر گاو در نوزادان ممکن است به تولید آلرژی و دیابت نوع یک در کودکانی که آمادگی ژنتیکی دارند کمک کند. متخصصان توصیه می کنند که به نوزادان قبل از دوازده ماهگی شیرگاو داده نشود. بیماری در نزد کودکانی که شیر مادر خورده اند به ندرت دیده می شود.
ـ سریال: تغذیه نوزاد قبل از 4 ماهگی با سریال ممکن است باعث بیماری شود نباید نوزاد قبل از 6 ماهگی سریال بخورد.
ـ عفونت های ویروسی: دچار شدن به عفونت های تولید شده بر اثر بعضی از ویروس ها مثلEpstein ، Barr وCoxsackie می تواند باعث عکس العمل های اتوایمیون علیه پانکراس بشود.
پیشگیری
برای جلوگیری از بیماری دیابت نوع اول باید از تخریب سلول های پانکراس که مسئول ترشح انسولین هستند جلوگیری کرد، مخصوصاً در افرادی که در خطر بالای دچار شدن به آن هستند. طبق نظر انجمن کانادایی دیابت هنوز روش موثر و بی خطر برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد، حتی اگر خیلی زود برای کودکی که در خطر مبتلا شدن است با پزشک مشاوره کرد، ولی تمام راه حل های جستجو شده برای پیشگیری باید حتما تحت نظر پزشک و یا در برنامه های مطالعات علمی تحت تجربه باشد.
مطالعات در حال انجام
ـ ویتامین D : چندین مطالعه نشان داده که تجویز مکمل ویتامین D به مقدار 400UI تا 2000UI به طور قابل توجهی امکان ابتلا را در کودکان در خطر کم می کند، ولی هنوز هیچ مطالعه کلینیکی آن را ثابت نکرده ولی چون مصرف آن خطری ندارد بعضی از پزشکان آن را تجویز می کنند.
ایمونوتراپی: انواع مختلفی از این نوع درمان تحت مطالعه است مانند یک واکسن که از آنتی ژن پانکراس (لوزالمعده) شخص بیمار تهیه شده و یا دستکاری سلول های سیستم دفاعی برای برداشتن سلول های تخریب کننده که باعث می شود سلول های جدیدی تولید شوند که سلول های پانکراس را تحمل کنند و برای کودکان تزریق خون بند ناف نوزاد استفاده می شود.
ویتامین B3 : مطالعات و آزمایش روی حیوانات باعث تقویت فرضیه ای شده که ویتامین B3 می تواند آثار محافظت کننده روی سلول های بتای پانکراس را ثابت کند و چند مطالعه اولیه کلینیکی هم این فرضیه را تقویت می کند، ولی مطالعات بزرگتر در حال انجام نتایج قانع کننده ای نداشته است.
ـ تزریق مقدار کم انسولین: یکی از مطالعات برای پیشگیری تزریق مقدار کم انسولین در افرادی که در خطر می باشند انجام شده که دارای آثار پیشگیری کننده نبوده مگر در گروه کوچکی که در خطر شدید بوده اند، ابتلا به دیابت نوع یک را کمی عقب انداخته است. یکی از مشکلات مطالعه، انتخاب افرادی است که ممکن است به بیماری دچار شوند. وجود آنتی کورهای ضد سلول های پانکراس یکی از شاخص های مطالعه است و این آنتی کورها می توانند از سال ها قبل از شروع بیماری وجود داشته باشند و چند نوع هستند، باید کشف کرد که کدام یک زودتر تولید بیماری را نشان می دهند و با چه میزانی و چه مقداری.
درمان های دارویی
دیابتیک ها می توانند زندگی فعال و عادی داشته باشند به شرطی که در تمام مدت زندگی یک نظم بسیار جدی در موارد زیر داشته باشند:
ـ کنترل میزان گلوکز خون توسط دستگاه دیجیتال
ـ رژیم غذایی مناسب
ـ برنامه ورزشی مناسب و مرتب
ـ کنترل استرس
ضمنا باید برای مشکلاتی که بیماری تولید می کند نیز درمان شوند.
داروها
افراد مبتلا به دیابت نوع یک برای جبران کمبود انسولین پانکراس (لوزالمعده) باید به خودشان انسولین تزریق کنند و چون این درمان گاهی باید چندین بار در روز انجام شود بیمار باید یاد بگیرد که چگونه و چه مقدار تزریق کند. انسولین خوراکی توسط اسید معده از بین می رود و موثر نیست.
دوزاژ (مقدار) و نوع انسولین مصرف شده بستگی به احتیاج واقعی شخص در ساعت مختلف روز دارد بنابراین باید تحت کنترل جدی پزشکی باشد. در شروع درمان کمی وقت می گیرد که مقدار لازم معین شود.
انواع مختلفی از انسولین وجود دارد که سرعت عملشان مختلف است و اکثر بیماران سه تا پنج بار در روز تزریق می کنند و یا از پمپ انسولین می توان استفاده کرد که دستگاه کوچکی است که روی بدن نصب می شود و 24 ساعته انسولین لازم را به بدن می رساند و هدف آن است که گلوکز خون بیمار تا آنجایی که امکان دارد نزدیک به میزان طبیعی باشد. بدین ترتیب امکان به وجود آمدن مشکل بر اثر بیماری کم می شود. یک نوع انسولین با اثر طولانی هم وجود دارد که یک بار در روز تزریق می شود. انتخاب نوع انسولین باید با پزشک درمان کننده انتخاب شود.
جراحی
چند سالی است که محققان به آثار درمانی خوب پیوند پانکراس و یا فقط جزایر لانگرهانس در نزد بیماران دیابتی نوع یک توجه می کنند. به علت خطر زیاد پیوند پانکراس فقط در مواقعی که بیماری با انسولین تزریقی کنترل نمی شود و یا مشکلات شدید تولید شده انجام می شود. پیوند جزایر لانگرهانس ارزان تر و کم خطرتر است که هنوز در مراحل تجربی است.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
دیابت نوع دوم
دکتر عطا انصاری
دیابت نوع دوم یک بیماری مزمن است که به علت هایپرگلیسمی یعنی میزان خیلی زیاد گلوکز (قند) در خون تولید می شود. این بیماری معمولا در بزرگسالان به علت بالا رفتن سن و مخصوصاً افراد چاق که دارای اضافه وزن هستند دیده می شود. 90 درصد بیماران دیابتی به نوع دو دچارند. در نزد شخص سالم میزان قند خون توسط انسولین، هورمونی که از لوزالمعده (پانکراس) ترشح می شود، کنترل شده و باعث می شود که قند موجود در خون بتواند وارد سلول ها شده و به عنوان عامل تغذیه کننده و فعالیت های سلولی مخصوصا در عضلات و کبد به کار رود.
بدن شخص مبتلا به دیابت نوع دوم قادر نیست که میزان گلیسمی ـ قند خون ـ را تنظیم کند و اگر میزان قند در خون به مدت طولانی زیاد باشد باعث تولید عوارض خطرناک برای سلامتی شخص می شود مخصوصا بیماری های قلبی عروقی.
این بیماری مزمن احتیاج به درمان طبق وضع شخص بیمار و مواظبت جدی بیمار و گروه درمان کننده دارد. داشتن عادات سالم زندگی پایه اصلی درمان است و اگر این عادات برای کاهش میزان قند خون کافی نبود، پزشک، دارو یا داروهای لازم را تجویز می کند.
مبتلایان به دیابت رو به افزایش است
تعداد بیماران دیابتی نوع دو در حال زیاد شدن است و علت آن توجه مردم دنیا به زندگی غربی به اضافه گوشه گیری، چاقی و بالا رفتن سن می باشد.
طبق اعلام فدراسیون بین المللی دیابت، در سال 2010 تعداد بیماران مبتلا به دیابت 285میلیون نفر بود که پیش بینی می شود در سال 2030 به 438 میلیون نفر برسد.
در کانادا 6 درصد افراد 12 سال به بالا دیابتیک هستند و میزان درصد بیماران با سن آنها بالا می رود به طوری که 18 درصد آنها 65 سال به بالا دارند. حدود 10 میلیون کانادایی دیابتیک هستند. تعداد واقعی بیماران خیلی بیشتر است، زیرا بسیاری از بیماران نمی دانند که مرض قند دارند.
معمولا دیابت بعد از 40 سالگی دیده می شود ولی متاسفانه امروزه تعداد بیماران کودک و نوجوان به علت چاقی و عدم حرکت و تغذیه بد روز به روز بیشتر می شود.
علل بیماری
دیابت بر اثر جمع شدن عوامل ژنتیکی و محیط زیستی و مهم تر از آنها نوع زندگی است. به طورکلی هر شخصی دارای عوامل ژنتیکی برای دچار شدن به دیابت و یا محافظت از دچار شدن را دارد. دانشمندان امروزه ژن هایی را می شناسند که می تواند عامل آمادگی به ابتلا به دیابت نوع 2 باشد و در نزد این اشخاص اضافه وزن مخصوصاً جمع شدن چربی در شکم (داخل و خارج) باعث مقاومت در مقابل انسولین می شود و اولین قدم به سوی دیابت نوع 2 می باشد.
برای مقابله با این مقاومت لوزالمعده مجبور می شود که انسولین بیشتری ترشح کند و بر اثر گذشت زمان قدرت کاری لوزالمعده کم شده و انسولین کمتری تولید می کند و در نتیجه میزان قند خون به تدریج بیشتر و بیشتر می شود.
دیابت نوع دو نتیجه دو عامل است اول مقاومت در مقابل انسولین و دوم خستگی شدید پانکراس.
علائم بیماری قند نوع 2
در اوایل بیماری هیچ نوع علائمی وجود ندارد و یا خیلی کم، و بیماری می تواند سال ها وجود داشته باشد و شخص متوجه نشود.
این علائم عبارتند از:
*احتیاج بیشتری به ادرار کردن، زیرا کلیه ها با ترشح بیشتر می خواهند قند بیشتری را از خون خارج کنند.
*احساس تشنگی و گرسنگی بیشتر از معمول.
*لاغر شدن.
*خستگی شدید مخصوصاً پس از صرف غذا.
*اشکال بینایی.
آنچه که وضع را خطرناک می کند:
*اضافه وزن (80 در صد بیماران قندی اضافه وزن دارند) مخصوصاً وقتی که چربی ها در شکم و پهلوها جمع می شوند.
*خانه نشینی و مصرف غذاهای پر کالری.
*داشتن یک سندروم متابولیک (چاقی دور شکم، تری گلیسرید بالا در خون، کمبود کلسترول خوب در خون HDL، فشار خون، مقدار قند خون بالا در حالت ناشتا.
*داشتن فامیل نزدیک (مادر، پدر، خواهر و برادر) مبتلا به قند خون نوع 2
*داشتن بیماری قند حاملگی و وزن نوزاد بیشتر از 4 کیلوگرم به هنگام تولد.
پیشگیری از دیابت نوع دوم
بهترین راه جلوگیری از مبتلا شدن، کنترل وزن بدن، تغذیه سالم (که مقدار قند خون را کنترل کند) و فعالیت های ورزشی (بدنی) است.
چون که بیماری بدون هیچ علائمی می تواند پیشرفت کند و به مراحل خطرناک برسد همه افراد 40 سال به بالا و افرادی که آمادگی ژنتیکی بیشتری دارند باید هر سه سال یکبار آزمایش قند خون ناشتا و 2 ساعت بعد از غذا را انجام دهند.
درمان دیابت نوع 2
بیماران دیابتی می توانند امیدوار باشند که یک زندگی فعال و دینامیک داشته باشند به شرطی برای زندگی دیسیپلین شدید داشته باشند.
*کنترل قند خون.
*رژیم غذایی لازم.
*فعالیت های ورزشی حساب شده و مرتب.
*کم کردن وزن بدن.
برای بعضی بیماران این تغییر وضع زندگی کافی است ولی برای بعضی دیگر احتیاج به داروهای مختلف است.
درمان های دارویی
داروهای ضد دیابت مانند:
Biguanides( Metformin) یا Glucophage مانندGlumetza از سوی پزشک تجویز می شود.
*داروهای لاغر کننده برای افراد چاق
*درمان با انسولین وقتی که داروهای دیگر بی اثر بود.
درمان های مکمل
درمان های مکمل شناخته شده ای وجود دارد که سازمان بهداشت جهانی هم آن را تایید می کند، ولی باید تحت نظر متخصص واقعی و تحصیل کرده و با تجربه انجام شود.
هشدار!
خوددرمانی بیماری قند می تواند مشکلات جدی تولید کند. وقتی که دارویی برای پائین آوردن قند خون مصرف می شود باید مرتباً میزان گلیسمی (قند خون) اندازه گیری شود و نتیجه آن به پزشک گزارش شود تا در صورت لزوم بر مقدار داروهای داده شده تجدیدنظر شود.
دیابت حاملگی
قبل از ادامه مطلب باید دانست که عده ای از پزشکان شک دارند که چنین بیماری ای وجود دارد و باید آن را تشخیص داد و درمان کرد و عده ای هم عقیده دارند که مهم است زنان باردار تحت کنترل قرار گیرند. دیابت حاملگی همان طور که از نامش پیداست معمولا در ماه های چهارم به بعد در شش تا هشت درصد از زنان های باردار دیده می شود.
در این ماه ها زنان باردار دو تا سه برابر بیشتر احتیاج به انسولین دارند زیرا به تدریج ترشحات هورمون های ضد انسولین مانند هورمون های جفت (پلاسنتا)، کورتیزول و هورمون های رشد زیاد می شوند. این ها برای رشد طبیعی جنین لازم هستند ولی اثر انسولین مادر را کم می کنند در این مواقع پانکراس مقدار بیشتری انسولین تولید می کند ولی در بعضی ها که آمادگی پنهانی برای بیماری قند دارند، پانکراس نمی تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند، در نتیجه مقدار قند خون آن ها بالا می رود. بعضی از متخصصان معتقدند که باید بالا رفتن قند، تشخیص و درمان شود، زیرا ممکن است برای جنین و مادر تولید مشکل کند و رژیم غذایی و احتمالاً انسولین لازم است. برخی می گویند با این که مقدار قند بالا رفته ولی احتیاجی به تشخیص و درمان آن نیست. هنوز از نظر علمی ثابت نشده که کدام گروه برنده این مبارزه است. معمولا به زنانی که مبتلا به بیماری قند نوع یک و دو هستند پیشنهاد نمی شود که باردار نشوند ولی از قبل از تولید جنین باید به طور جدی تحت نظر پزشک باشند. اگر جنین در ماه های اولیه در محیط دیابتیک قرار گیرد مشکلات بسیار جدی سلامتی مانند غیر عادی بودن بدن و یا مرگ قبل از تولد در انتظارش است. بهتر است هر زنی قبل از بارداری آزمایش ساده خون و در صورت لزوم یک ساعت پس از صرف 50 گرم گلوکز انجام دهد.
-------
پس از زایمان
حدود 90 درصد موارد بیماری قند بارداری چند ماه پس از زایمان از بین می رود ولی تعداد زیادی از این زنان پس از چند ماه تا چند سال دچار بیماری قند نوع دو و به ندرت نوع یک می شوند.
شیر دادن
بیماری قند بارداری برای شیر دادن ممنوعیتی ایجاد نمی کند، بلکه طبق بعضی مطالعات می تواند نوعی جلوگیری از مبتلا شدن نوزاد در آینده باشد ولی به هر حال کودکانی که مادرشان دیابتیک است ممکن است ژن مبتلا شدن را از مادر گرفته باشند و همین طور چون در محیط شیرین بوده اند باید تحت نظر پزشک باشند.
مشکلاتی که ممکن است برای مادر و کودک پیش بیاید
برای مادر
*عفونت های دستگاه ادراری
*فشار خون بالا و تورم
*زایمان قبل از موعود
*مبتلا شدن به دیابت نوع2
برای کودک
*کمبود قند خون به هنگام تولد
*زردی شدید به هنگام تولد
*کمبود کلسیم خون
*مشکلات تنفسی
*ماکروسمی (بزرگ بودن زیاد هیکل بچه)
*مبتلا شدن به دیابت نوع 2
علائم
مانند انواع دیگر بیماری، خانم باردار هیچ علامت خاصی نشان نمی دهد ولی ممکن است دارای علائم زیر باشد:
*خستگی بیش از حد برای یک زن باردار
*ادرار بیش از حد
*تشنگی بیش از حد
زنان در معرض ابتلا
* زنان اهل آمریکای لاتین، بومیان، سیاه پوست ها، اهالی جنوب شرقی آسیا
*زنان بالای 25 سال
*زنانی که در خانواده آن ها بیمار دیابتی وجود دارد.
*زنانی که در دوران بارداری دچار عوارض دیابت بارداری، فشار خون بالا و یا عفونت های دستگاه ادراری بوده اند.
*زنانی که در بارداری های قبلی دارای نوزاد غیر طبیعی، سقط جنین، نوزاد مرده هنگام تولد و یا نوزادی با وزن بیش از 4 کیلوگرم بوده اند. چاقی قبل از حاملگی یک عامل بسیار مهم است.
پیشگیری
هیچ راهی برای جلوگیری از دیابت بارداری وجود ندارد. بهترین راه خوردن غذاهای مناسب و نداشتن وزن اضافی است که به مبتلا نشدن کمک می کند. (اکثر زنانی که دچار دیابت بارداری هستند، مبتلا به بیماری دیابت نوع دو می شوند)
پیشگیری از مشکلات سلامتی مادر و نوزاد
کنترل گلیسمی
اگر مرتبا آزمایش قند خون انجام شود، می توان آثار بد بیماری را با تغذیه کنترل کرد شاید گاهی هم انسولین لازم شود.
کامل کننده های پر ویتامین و مواد معدنی
در دوران بارداری احتیاج به مواد مغذی زیاد می شود. مطالعات علمی نشان داده که کمبود بعضی مواد غذایی در زنان باردار مبتلا به دیابت بارداری دیده شده مانند منیزیوم، پتاسیم و ویتامین B6 و این کمبودها بر اثر گلیکوزوری یعنی وجود مقدار غیرطبیعی گلوکز در ادرار بر اثر دیابت می باشد. این کمبودها می توانند مقدار قند خون را بالا ببرند، زیرا آن ها در ترشح مقدار انسولین موثرند. بنابراین مصرف ویتامین ها و الیگوالمنت ها در پیشگیری و درمان موثر است.
پیشگیری برای دیابت نوع2
چون بیش از 50 درصد زنانی که در بارداری قندشان بالا بوده بعدا به دیابت نوع2 مبتلا می شوند باید شدیدا موظب عادات زندگی خود باشند تا حدالامکان از مبتلا شدنشان جلوگیری شود. بهترین راه نداشتن وزن اضافی و تغذیه مناسب و ورزش می باشد که باعث پائین آمدن کلسترول بد و فشار خون شده و در نتیجه احتمال ابتلای شخص به بیماری هایی همراه با دیابت بسیار کمتر می شود.
درمان های دارویی
در حال حاضر برای دیابت بارداری درمانی وجود ندارد، زیرا معلوم نیست که آیا درمان از عوارض بعدی بیماری می کاهد یا نه؟ بیشتر پزشکان داشتن عادات خوب مانند تغذیه مناسب برای مادر و جنین و نگهداری میزان قند خون در حد طبیعی و ورزش و حرکات بدنی مناسب را توصیه می کنند. بیشتر داروهای ضد دیابت برای زنان باردار ممنوع هستند و انسولین هم در مواقعی که رژیم و ورزش موثر واقع نشود، به کار می رود. تعداد دیگری از پزشکان معتقدند که به علت این که نتیجه حاصله مهم نیست، نباید وقت و پول صرف کرد و احتیاجی نیست پس بهتر است که زنان باردار با پزشک خود مشورت کنند.
طب مکمل
توجه! خوددرمانی برای دیابت می تواند عواقب وخیمی داشته باشد. وقتی که درمان برای دیابت انجام می شود باید میزان قند خون به دقت کنترل شود. اگر می خواهید از طب مکمل استفاده کنید حتماً پزشک تان را در جریان بگذارید تا در صورت لزوم میزان دارو یا نوع آن را عوض کند.
ـ جنسینگ: یک سری مطالعات علمی نشان داده که درمان سنتی دیابت با جنسینگ موفقیت آمیز بوده ولی باید مطالعات بزرگتر و کامل تری در این باره انجام شود. جنسینگ باعث تنظیم قند خون افراد دیابتیک می شود مخصوصا پس از غذا.
ـ پسیلیوم: اثر اصلی مصرف پسیلیوم همراه با غذا پائین آورنده اندکی گلیسمیت کل غذاست به طوری که پس از غذا میزان گلوکز و انسولین 10 تا 20 درصد کم می شود. اثر پسیلیوم معادل acarboseیک داروی مورد استفاده بعضی از دیابتیک هاست و باعث آهسته شدن جذب گلوسیدها در دستگاه گوارش می شود.
یک مطالعه سنتز بر روی 7 مطالعه علمی نشان داد که پسیلیوم یک راه حل جالب است برای بیماران دیابتیکی نوع2 است که با وجود درمان های دارویی پس از غذا خوردن دچار بالا رفتن سریع گلیسمی می شوند.
ـ Glucomannane نوعی فیبر شبیه پسیلیوم است و در آب حل شده و بهتر جذب می شود. این ماده در ریشه Konjac تصفیه شده به دست می آید. چندین مطالعه کلینیکی مفید بودن آن را برای کنترل گلیسمی در نزد افراد دیابتیک و یا خیلی چاق را نشان داده است.
ـ جو: مطالعات نشان داده که خوردن آرد جو پس از غذا به پیشگیری بالا رفتن میزان قند خون کمک می کند. آرد جو همین طور برای کنترل میزان قند خون در دراز مدت هم مفید است و مانند پسیلیوم حاوی مقادیر زیادی فیبرهای قابل حل در آب است.
کُرُم Chrome : کرم از ریز مغذی های مهم برای سلامتی انسان است و به طور طبیعی در اغلب مواد غذایی وجود دارد و باعث می شود نسوج بدن به انسولین حساسیت بیشتری نشان بدهند و در نتیجه به نرمال شدن میزان قند در خون کمک می کند.
در سال 2007 یک مگاآنالیز بر روی 47 مطالعه علمی که شامل 7 مطالعه بر روی بیماران دیابتی نوع دو بوده انجام شد و نشان داد که مکمل حاوی کُرم باعث کم شدن گلیسمی ناشتا و هموگلوبین گلیکه 6/0 درصد می شود. میزان مصرف آن 200 تا 1000 میکروگرم در روز برای افراد دیابتیک است، ولی نتایج مطالعات با هم فرق زیادی دارند.
ـ شنبلیله: چندین مطالعه کلینیکی بر روی افراد دیابتیک نشان داده که دانه های شنبلیله می تواند به تنظیم قند خون افراد دیابتیک نوع دو کمک کند. با این که این مطالعات جالب به نظر می رسند ولی به علت این که به طور علمی انجام نشده اند فعلا به عنوان درمان به کار نمی رود.
ـ دارچین: چند مطالعه کوچک نشان داده که دارچین به کم شدن میزان قند خون افراد دیابتیک کمک می کند ولی مطالعات بزرگتر و کامل تری برای استفاده درمانی از آن لازم است.
ـ تای چی: چند مطالعه نشان داده که تای چی ممکن است به تنظیم میزان گلوکز خون کمک کند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
مشکلاتی که دیابت تولید می کند
دکتر عطا انصاری
مشکلاتی که دیابت در مدت طولانی ایجاد می کند شامل چهل در صد دیابتی ها می شود که بر اثر مقدار زیاد قند در مدت طولانی در خون شخص بوده و تولید مشکلات بسیار جدی می کند. دیابت درمان و کنترل نشده بر روی تمام بدن اثر بد دارد مهم تر از همه قلب، عروق خونی، کلیه ها، چشم ها، سیستم عصبی و غیره، این مشکلات عبارتند از:
بیماری های قلبی و عروقی
دیابت بر روی رگ ها اثر گذاشته و مقدار زیاد قند در خون باعث لخته شدن خون در رگ ها و بسته شدن رگ های خون دهنده به عضله قلب و تولید انفارکتوس قلبی و یا سکته مغزی و بسته شدن عروق پاها شده و تولید گانگرن (قانقاریا) می کند. سن، آمادگی ژنتیکی (ارثی)، فشار خون بالا، چاقی و مصرف دخانیات نقش مهمی در تولید مشکلات دیابتی دارند. بیماران نوع 2 معمولا دچار عوارض بیماری می شوند و بیماری های قلبی عروقی دو تا چهار بار بیشتر نزد آن ها دیده می شود.
نفروپاتی
نسوج تشکیل دهنده کلیه، شامل مقدار زیادی عروق بسیار نازک می باشد که خون را تصفیه می کنند چون دیابت بر روی عروق اثر می گذارد، این رگ ها به تدریج خراب شده و از بین می روند. در نتیجه کلیه دچار مشکلات مختلفی، از جمله کم کاری می شود. باید به خاطر بیاوریم که فشار خون بالا نیز عامل بزرگ دیگری برای مشکلات سلامتی کلیه هاست.
نوروپاتی
نامی است که برای بیماری های عصب به کار می رود و معمولا دردناک است. بیماری های عصبی معمولا در ده سال اولیه دیابت به ظهور می رسد و 40 تا 50 در صد افراد دیابتیک به آن مبتلا می شوند (نوع یک و دو) که بر اثر مبتلا شدن عروق و نرسیدن اکسیژن کافی به عصب و بالا بودن قند در خون می باشد و بیمار احساس سوزش، سوزن سوزن شدن، از دست دادن حس و درد در نوک انگشتان پا و یا دست می کند و به تدریج در تمام عضو مریض پیشرفت می کند. نوروپاتی می تواند شامل اعصاب کنترل کننده سیستم گوارش، فشار خون، ضربان قلب و اعضای جنسی هم بشود.
رتینوپاتی
بیماری قند باعث از بین رفتن تدریجی دید می شود که زیاد دیده می شود و کلیه کسانی که به نوع یک این بیماری گرفتار می شوند دچار مشکلات بینایی می شوند در حالی که 60 درصد بیماران نوع دو به آن دچار می شوند. حتا اگر قسمت های دیگر چشم به غیر از شبکیه دچار شود رتینوپاتی نامیده می شود (مثل عصب بینایی) این بیماری می تواند باعث کاتاراکت و یا گلوکوم و حتا کوری چشم بشود.
حساسیت به عفونت ها
بالا بودن قند خون و خستگی شخص بر اثر بیماری می تواند باعث عفونت های تکراری که هر از گاهی به سختی هم معالجه می شوند مانند عفونت های پوستی، لثه ای، دستگاه تنفسی، واژن، مثانه و غیره بشود. بدی گردش خون در عروق صدمه دیده باعث می شود عفونت ها در زخم سرکش شده و خوب نشوند.
علائم
بیماری های قلبی و عروقی
ـ دیر بهبود یافتن زخم ها
ـ درد قفسه سینه هنگام فعالیت های بدنی
ـ درد ساق پا که مزاحم راه رفتن می شود
نفروپاتی
ـ وجود آلبومین در ادرار (معمولا در ادرار آلبومین وجود ندارد)
ـ فشار خون بالا که معمولا شروع بیماری کلیه را نشان می دهد.
نروپاتی
ـ کم شدن احساس درد، سرما و گرم در پاها و دست ها
ـ احساس خواب رفتن عضو و سوزش
ـ نداشتن نغوظ
ـ تنبلی معده در تخلیه غذا، که تولید گاز و آروغ زدن می کند.
رتینوپاتی
ـ وجود لکه در میدان دید
ـ خشکی چشم ها
ـ خوب ندیدن (تصویر، مات دیده می شود)
نکته مهم: گاهی هیچ علامتی وجود ندارد بیمار دیابتی باید مرتبا به چشم پزشک مراجعه کند.
حساس بودن به عفونت ها
ـ عفونت های مختلف، پوست، لثه ها، دستگاه تنفسی، واژن، مثانه، مجرای ادرار و اطراف آن در آقایان
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
ـ تمام افراد دیابتیک در مدت طولانی
ـ داشتن افراد دیابتیک در فامیل خطر را زیاد می کند.
فاکتورهای خطرناک
ـ داشتن مقدار قند بالاتر از طبیعی
ـ فشار خون بالا
ـ کلسترول بالا
ـ کشیدن سیگار
پیشگیری
افراد مبتلا به بیماری قند به سه طریق می توانند از پیشرفت عوارض بیماری جلوگیری کنند:
1 ـ کنترل جدی و روزانه گلیسمی خون (مقدار قند در خون)
مشورت با پزشک و متخصص تغذیه، رژیم و حرکات بدنی و ورزش های ساده مثل راه رفتن
2 ـ کنترل فشار خون، نگه داشتن فشار خون در حد طبیعی تا آن جا که امکان دارد، زیرا فشار طبیعی از مبتلا شدن صدمه به چشم ها، کلیه ها و دستگاه گردش خون جلوگیری می کند.
3 ـ کنترل کلسترول: نگه داشتن مقدار کلسترول در حد طبیعی (یا نزدیک به حد طبیعی) زیرا از مبتلا شدن به بیماری های قلبی عروقی که عارضه مهمی در نزد افراد دیابتیک می باشد جلوگیری می کند.
چند راهنمایی برای پیشگیری یا به عقب انداختن عوارض بیماری:
1ـ برنامه غذایی که پزشک یا متخصص تغذیه به شما داده را به طور جدی دنبال کنید.
2 ـ ترک دخانیات، زیرا باعث تشدید عوارض بیماری های کلیوی، قلبی عروقی و سایر مشکلات سلامتی در نزد افراد دیابتیک می شود.
3 ـ ورزش، حداقل نیم ساعت در صورت امکان هر روز (حتا راه پیمایی ساده)
4 ـ نوشیدن آب زیاد برای جبران آب از دست رفته بدن و حتا جلوگیری از کمای دیابتیک
5 ـ مراقب نظافت و سلامت پاهای خود باشید.
بیماری قند باعث می شود اعصاب صدمه ببینند و درد احساس نشود و خراش ها و فشارهای وارده بر پاها باعث عفونت هایی با عوارض بسیار وخیم بشود. هم چنین بیماری قند یکی از عواملی است که موجب بیماری های قارچی ناخن و پوست پا می شود.
6 ـ و بالاخره آزمایشات مختلف سالانه و امتحان چشم ها و دندان ها را انجام دهید (عفونت های لثه ای در نزد دیابتیک ها زیاد دیده می شود)
درمان های دارویی
بیماری های قلبی عروقی: اطاعت کامل از دستورات پزشک متخصص
نفروپاتی: پزشک داروهای لازم برای کنترل فشار خون و دستورات غذایی می دهد در موارد شدید دیالیز و پیوند کلیه لازم می شود.
نروپاتی: برای کم کردن درد داروهای ضد درد و تورم غیر استروئیدی (اسپرین، ادویل و موترن)
فراموش نکنید که این داروها هم عوارض ناپسند دارد مخصوصاً در نزد افراد مسن.
رتینوپاتی: اعمال جراحی معمولا با لیزر
عفونت ها: آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد قارچ
درمان های پزشکی مکمل
ـ ویتامین تراپی
ـ طب سوزنی و طب سنتی چینی
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.